Ως γονείς πολλές φορές έχουμε την τάση να φωνάζουμε και να γκρινιάζουμε στα παιδιά μας, όταν παίζουν με το χώμα και τη λάσπη (το dirt που λένε κι οι Αμερικάνοι), ενώ δεν μας απασχολεί και πολύ η επί ώρες απασχόλησή τους με τα τάμπλετ και τα κινητά.
♦ Αλήθεια, όμως, τι μας «λερώνει» και τι μας ωφελεί περισσότερο το παιχνίδι με το χώμα (έδαφος) ή οι οθόνες;
♦ Τι είναι τελικά αυτό που μας κάνει όμως να χαιρόμαστε ως παιδιά (ή και μεγαλύτερα παιδιά) όταν παίζουμε, σκαλίζουμε κι ασχολούμαστε με το έδαφος και με τον κήπο;
Σήμερα, ευτυχώς, αρκετοί άνθρωποι αρχίζουν να συνειδητοποιούν πως η απασχόληση με το έδαφος και την κηπουρική είναι μια δραστηριότητα εξαιρετικά ευεργετική για τα παιδιά άλλα και μεγάλους, καθώς εκτός από την άσκηση, μας συνδέει και πάλι με την προέλευση της υγιεινής τροφής και το φυσικό περιβάλλον.
Τι είναι το έδαφος; Γιατί δεν είναι απλά χώμα!
Έδαφος είναι το ανώτερο τμήμα του γήινου φλοιού το οποίο αποτελείται από ανόργανα συστατικά, οργανική ύλη (δηλαδή υπολείμματα των φυτών και των οργανισμών που διαβιούν στο έδαφος), νερό και αέρα.
Το έδαφος δεν απλά «χώμα» (dirt) – όπως συνηθίζουμε να το αποκαλούμε – αλλά ένα ζωντανός πολύτιμος φυσικός πόρος, ένας μη ανανεώσιμος, πολύπλοκος βιότοπος. Συντηρεί και φιλοξενεί έναν τεράστιο αριθμό μικροοργανισμών και ζωικών οργανισμών, που αλληλεπιδρούν και συμβάλλουν στους κύκλους του νερού, του άνθρακα και του αζώτου, που καθιστούν δυνατή τη ζωή μας στον πλανήτη. Πολλοί από τους μικροοργανισμούς αυτούς έχει αποδειχθεί ότι είναι πολύτιμοι άμεσα ή έμμεσα και για την υγεία μας.
Το υγιές ζωντανό έδαφος προσφέρει πλήθος πολύτιμων οικολογικών υπηρεσιών στο πλανητικό οικοσύστημα. Φιλτράρει το νερό, δεσμεύει μεγάλες ποσότητες άνθρακα από την ατμόσφαιρα και συμβάλει στην προστασία της βιοποικιλότητας, αμβλύνοντας τις επιπτώσεις της ανθρωπογενούς κλιματικής αλλαγής.
Γνωρίζεις ότι:
- Ένα κουταλάκι του γλυκού με χώμα καλής ποιότητας περιέχει περισσότερους ζωντανούς μικροοργανισμούς από όσους ανθρώπους που υπάρχουν στη Γη.
- Σε ένα τετραγωνικό μέτρο δασικού εδάφους μπορούν να βρεθούν περισσότερα από 1.000 είδη ασπόνδυλων.
- Ένα έδαφος θεωρείται υγιές όταν ύστερα από βροχή έχει χαρακτηριστική, πλούσια, γήινη μυρωδιά, που οφείλεται στους ωφέλιμους μύκητες που έχει το έδαφος.
Προτεραιότητα η Προστασία των εδαφών
Στους στόχους για μια βιώσιμη ανάπτυξη των Ηνωμένων Εθνών (SDGs), περιλαμβάνονται η προστασία και διατήρηση της υγείας των εδαφών. Θα πρέπει να θυμόμαστε πως τα εδάφη είναι ένας μη εύκολα ανανεώσιμος πόρος, καθώς απαιτούνται 1000 χρόνια, για να δημιουργηθούν 2 εκατοστά εδάφους.
Κύρια αιτία της ρύπανσης και υποβάθμισης τους εδάφους είναι η ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως οι μη βιώσιμες γεωργικές πρακτικές (υπερβολική χρήση αγροχημικών, που νεκρώνουν τα εδάφη από τους πολύτιμους μικροοργανισμούς και την μειώνουν την βιολογική γονιμότητα, διάβρωση από την αποψίλωση των δασών και μονοκαλλιέργεια), οι βιομηχανικές δραστηριότητες η εξόρυξη, τα απόβλητα κ.α.
Είναι επομένως επιβεβλημένη η άμεση λήψη μέτρων για την αντιμετώπιση της ρύπανσης και της απώλειας του γόνιμου εδάφους.
Τα υγιή εδάφη είναι ζωτικής σημασίας για τη διασφάλιση της συνεχούς ανάπτυξης της φυσικής και της καλλιεργούμενης βλάστησης. Ένα εύφορο έδαφος, με θρεπτικά συστατικά και πλούσια οργανική ουσία, ενθαρρύνει την ανάπτυξη φυτών και ενεργεί ως δεξαμενή συγκράτησης νερού. Επίσης τεράστια είναι η σημασία των μικροοργανισμών του εδάφους (πχ. αζωτοβακτήρια, μύκητες, μυκόριζες) που βοηθούν τα φυτά όχι μόνο στη θρέψη και την αποτελεσματικότερη πρόσληψη θρεπτικών συστατικών, αλλά και στη μεταξύ τους «επικοινωνία» κι ανταλλαγή «πληροφοριών» και θρεπτικών συστατικών.
Σε αντάλλαγμα, η βλάστηση και τα δάση εμποδίζουν την υποβάθμιση του εδάφους, τη διάβρωση (από το νερό και τον άνεμο) και την ερημοποίηση, σταθεροποιώντας το έδαφος, διατηρώντας το νερό και τον θρεπτικό κύκλο.
Στα δασικά οικοσυστήματα οι επιστήμονες έχουν αποδείξει ότι υπάρχει στο έδαφος ένα εκτεταμένο υπόγειο δίκτυο αποτελούμενο από χιλιόμετρα μυκηλιακών υφών (το σώμα των μυκήτων – οι καρποφορίες των οποίων είναι τα γνωστά μας μανιτάρια). Το δίκτυο αυτό συνδέει τα φυτά μέσω των ριζών τους, οπότε μιλάμε πλέον αποδεδειγμένα για το υπόγειο www (wood wide web)…
Γιατί το έδαφος δημιουργεί υγιεινή τροφή και ευτυχισμένα παιδιά;
√ Πρώτα απ όλα, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η τροφή μας προέρχεται από το έδαφος! Το 95% της τροφής μας και το 80% της μέσης πρόσληψης θερμίδων ανά άτομο προέρχεται από καλλιέργειες κι επομένως άμεσα ή έμμεσα από το έδαφος, το οποίο εμείς οι ίδιοι ρυπαίνουμε και υποβαθμίζουμε με την δραστηριότητα μας. Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) εκτιμά ότι το 33% των εδαφών του πλανήτη μας απειλούνται με υποβάθμιση. Η παραγωγή της σωστής τροφής με υψηλή διατροφική αξία και ενέργεια, προϋποθέτει ένα υγιές, ζωντανό έδαφος.
√ Η επαφή με το ζωντανό έδαφος, φαίνεται να συνδέεται με την εμφάνιση λιγότερων αλλεργιών και άσθματος στα παιδιά, καθώς η τεράστια ποικιλομορφία και βιοποικιλότητα των μικροοργανισμών που φιλοξενεί αυτό, ενισχύει το ανοσοποιητικό και το νευρικό σύστημα των παιδιών, ενώ εμποδίζει και τον εκτός ελέγχου πολλαπλασιασμό άλλων παθογόνων μικροοργανισμών.
√ Επίσης ένα από τα εκατομμύρια μικρόβια που υπάρχουν στο έδαφος, το βακτήριο Mycobacterium vaccae, μετά από μελέτες και πειράματα έχει βρεθεί ότι διεγείρει την παραγωγή της σεροτονίνης κι ενισχύει τα επίπεδα της στον ανθρώπινο οργανισμό. Έτσι φαίνεται πως επιδρά κι αυξάνει την συγκέντρωση και ικανότητα των παιδιών για μάθηση.
Προκύπτει λοιπόν η εξαιρετική σημασία που έχει τα παιδιά μας να ασχολούνται με την κηπουρική και να φυτεύουν λαχανικά «παίζοντας» με το έδαφος στο σχολείο. Ήδη σε πολλά σχολεία υλοποιούνται σήμερα αντίστοιχα προγράμματα σχολικών κήπων, στα πλαίσια της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και ομίλων κηπουρικής. Επίσης πολλά νέα αστικά και περιαστικά αγροκτήματα προσφέρουν αντίστοιχες βιωματικές εμπειρίες για γονείς και παιδιά μαθαίνοντας τους το αληθινό αγρο-οικοσύστημα.
Αλλά και για τους ενήλικες και κυρίως τους ηλικιωμένους ανθρώπους, ιδιαίτερα σημαντική είναι η αντικαταθλιπτική επίδραση του μικροβίου Mycobacterium vaccae, που βρίσκεται στο έδαφος, όταν αυτοί ασχολούνται με την κηπουρική. Από τη μέχρι τώρα έρευνα φαίνεται πως η πρόσληψή του από τον ανθρώπινο οργανισμό μέσω της εισπνοής και του δέρματος, ασκεί επίδραση στους νευρώνες με τον ίδιο τρόπο που το κάνουν φαρμακευτικά σκευάσματα, όπως το αντικαταθλιπτικό φάρμακο “PROZAC”.
Ίσως αυτός να είναι ακόμη ένας λόγος που η κηπουρική ή γενικότερα η επαφή με το φυσικό περιβάλλον και το έδαφος κάνει τους ανθρώπους να αισθάνονται πιο χαλαροί κι ευτυχισμένοι.
Χαλαρώνοντας και απολαμβάνοντας τις λάσπες!
Η ενασχόλησή μας, οικογενειακώς, με την κηπουρική και η επαφή μας με το έδαφος, πέρα από τη διασκέδαση και τη μάθηση, είναι μια εξαιρετική ευκαιρία για συνεργασία κι επικοινωνία με τα παιδιά. Επίσης, θα μας βοηθήσει στη μείωση του στρες, στην αύξηση της συγκέντρωσης, στον καλύτερο ύπνο και φυσικά θα θωρακίσει την υγεία μας, υιοθετώντας μια υγιεινή διατροφή με τα λαχανικά που θα παράγουμε μόνοι μας.
