Η γονική αποξένωση είναι η ψυχολογική χειραγώγηση του παιδιού από τον ένα γονέα εναντίον του άλλου γονέα. Ο ίδιος ο όρος είναι αμφιλεγόμενος, ωστόσο μπορεί να εμφανίζεται συχνά σε θέματα επιμέλειας, επικοινωνίας (ή αλλιώς επισκέψεων) και θεραπείας με παιδιά και οικογένειες για να εξηγήσει τον λόγο για τον οποίο ένα παιδί δεν είναι κοντά σε έναν γονέα.
Ο Baker, ένας αναπτυξιακός ψυχολόγος και ερευνητής, παρέχει έναν ολοκληρωμένο τρόπο αξιολόγησης της γονικής αποξένωσης (Baker, 2020).
Σκοπός της τρέχουσας μελέτης του Baker ήταν να καθορίσει την αξιοπιστία και την εγκυρότητα ενός μοντέλου γονικής αποξένωσης τεσσάρων παραγόντων -σε αντίθεση με προηγούμενα μοντέλα που εξέταζαν έναν παράγοντα- για να βοηθήσει τους επαγγελματίες που εργάζονται με γονείς και παιδιά, οι οποίοι μπορεί να μην είναι εξοικειωμένοι με το φαινόμενο της γονικής αποξένωσης (Baker, σ. 6).
Διαφοροποίηση της Αποξένωσης από την Απομάκρυνση
Η γονική αποξένωση περιλαμβάνει πράξεις του ενός γονέα που προκαλούν αποξένωση από τον άλλο γονέα. Η απομάκρυνση (estrangement), σε αντίθεση με την αποξένωση, είναι ένας χωρισμός από μία απώλεια ή έλλειψη εγγύτητας, που είναι ρεαλιστική δεδομένων των περιστάσεων. Κατά τη διάγνωση της γονικής αποξένωσης, είναι απαραίτητο να προσδιοριστεί εάν η απόσταση ή η απόρριψη του ενός γονέα από το παιδί βασίζεται στην πραγματικότητα ή προκαλείται από τη συμπεριφορά του γονέα που αποξενώνει με σκοπό να επηρεάσει την αντίληψη του παιδιού. Ο στόχος είναι να γίνει ο ευνοούμενος γονέας. Το μοντέλο τεσσάρων παραγόντων του Baker παρέχει έναν τρόπο αξιολόγησης και προσδιορισμού μιας κατάστασης, όπου όταν υπάρχουν και οι τέσσερις παράγοντες, το συμπέρασμα της γονικής αποξένωσης είναι έγκυρο.
Το Μοντέλο Τεσσάρων Παραγόντων του Baker
1) Παρουσία προηγούμενης θετικής σχέσης μεταξύ του παιδιού και του απορριπτόμενου πλέον γονέα
Η “προϋπόθεση της θεωρίας της γονικής αποξένωσης είναι ότι ο ευνοούμενος γονέας έχει στρέψει το παιδί εναντίον ενός γονέα με τον οποίο το παιδί είχε κάποτε στενό και αγαπημένο δεσμό….. Αυτός ο παράγοντας αποκλείει γονείς που ήταν συνήθως απόντες, αμέτοχοι και αδιάφοροι από το να ισχυρίζονται ότι είναι θύματα γονικής αποξένωσης”. (Baker, σ. 3).
Είναι σημαντικό για τον αποξενωμένο γονέα που θέλει να αποδείξει ότι έχει υποστεί γονική αποξένωση σε έναν δικηγόρο, δικαστήριο ή θεραπευτή ότι ένας στενός και αγαπημένος δεσμός με το παιδί του υπήρχε παλαιότερα στη σχέση τους. Ορισμένοι τρόποι για να το κάνει αυτό θα ήταν να προσκομίσει αποδείξεις στενών, θετικών αλληλεπιδράσεων.
2) Απουσία κακομεταχείρισης ή σοβαρά ελλιπούς γονικής ανατροφής εκ μέρους του απορριπτόμενου πλέον γονέα.
Όταν ο απορριπτόμενος γονέας δεν έχει ιστορικό κακομεταχείρισης ή κακής ανατροφής του παιδιού, αυτό φωτίζει την γονική αποξένωση ως την αιτία της απόρριψης. Παράλληλα, είναι σημαντικό να διαπιστωθεί για νομικούς ή θεραπευτικούς λόγους ότι το παιδί εκτέθηκε σε συμπεριφορές γονικής αποξένωσης από τον ευνοούμενο γονέα.
3) Χρήση πολλαπλών αποξενωτικών συμπεριφορών εκ μέρους του ευνοούμενου γονέα.
Όταν μπορεί να εντοπιστεί κακοποίηση και παραμέληση εκ μέρους του απορριπτόμενου γονέα, είναι εύλογη μια εναλλακτική εξήγηση που αναιρεί το επιχείρημα της γονικής αποξένωσης ως την αιτία της απορριπτικής συμπεριφοράς του παιδιού. Ένα παράδειγμα από υποθέσεις ενδοοικογενειακής κακοποίησης, είναι ο κακοποιητικός γονέας να δηλώνει ότι η απόμακρη σχέση με το παιδί είναι αποτέλεσμα της αποξένωσης από τον άλλο γονέα και όχι της δικής του κακοποιητικής συμπεριφοράς που εκφόβισε και απομάκρυνε το παιδί του.
Σε αυτή την περίπτωση, οι πράξεις και συμπεριφορές του ευνοούμενου γονέα πείθουν αρνητικά την αντίληψη του παιδιού για τον άλλο γονέα πέρα από την ρεαλιστική εμπειρία με τον εν λόγω γονέα.
Ο Baker εντόπισε 17 βασικές συμπεριφορές που χρησιμοποιούνται για την αποξένωση ενός στοχοποιημένου γονέα (Baker, σ. 4-5).
- Άσκηση κριτικής στον άλλο γονέα μπροστά στα παιδιά
- Περιορισμός της επαφής παρεμβαίνοντας στην επικοινωνία του άλλου γονέα
- Παρεμβολή ή παρεμπόδιση τηλεφωνικών κλήσεων προς τον άλλο γονέα κατά τη διάρκεια της επικοινωνίας
- Καταστροφή των φωτογραφιών του παιδιού για τον άλλο γονέα
- Απόσυρση της αγάπης εάν το παιδί αγαπά τον άλλο γονέα
- Το να λέγεται στο παιδί ότι ο στοχοποιημένος γονέας δεν το αγαπάει
- Εξαναγκασμός του παιδιού να επιλέξει μεταξύ των γονέων
- Δημιουργία της εντύπωσης ότι ο στοχοποιημένος γονέας είναι επικίνδυνος
- Εκμυστήρευσησε ένα παιδί της δυσάρεστης συμπεριφοράς του άλλου γονέα
- Εξαναγκασμός του παιδιού να απορρίψει τον άλλο γονέα
- Το να ζητείται από ένα παιδί να κατασκοπεύσει τον άλλο γονέα
- Το να ζητείται από ένα παιδί να κρατήσει μυστικά από τον στοχοποιημένο γονέα
- Αναφορά στον στοχοποιημένο γονέα με το μικρό του όνομα
- Αναφορά στο θετό γονέα ως “μαμά” ή “μπαμπά” και ενθάρρυνση του παιδιού να κάνει το ίδιο
- Απόκρυψη ιατρικών, ακαδημαϊκών και άλλων σημαντικών πληροφοριών από τον στοχοποιημένο γονέα/διατήρηση του ονόματός του εκτός των σχετικών εγγράφων
- Αλλαγή του ονόματος του παιδιού για την κατάργηση της συσχέτισης με τον στοχοποιημένο γονέα
- Καλλιέργεια εξάρτησης – κάνοντας το παιδί να αισθάνεται ότι πρέπει να είναι με τον γονέα για να είναι εντάξει ή κάνοντας το παιδί να αισθάνεται ότι ο γονέας το χρειάζεται για να είναι εντάξει.
Η χρήση ακόμη και ορισμένων από αυτές τις συμπεριφορές μπορεί να είναι επιβλαβής και καταδεικνύει γονική αποξένωση. Ο γονέας μπορεί να διατηρεί αποδείξεις για τις αποξενωτικές συμπεριφορές, όπως η αποθήκευση μηνυμάτων, μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και οτιδήποτε άλλο μπορεί να τεκμηριώσει τη γονική αποξένωση.
4) Εμφάνιση των οκτώ συμπεριφορικών εκδηλώσεων αποξένωσης από το παιδί.
Τόσο από την κλινική όσο και από την ερευνητική τεκμηρίωση, τα αποξενωμένα παιδιά συμπεριφέρονται εντελώς διαφορετικά από τα παιδιά που είναι ρεαλιστικά απόμακρα από έναν γονέα (Baker, σ. 5-6). Έχουν εντοπιστεί οι ακόλουθες συμπεριφορές που διαφοροποιούν τα αποξενωμένα παιδιά:
- Περιφρόνηση του στοχοποιημένου γονέα
- Αναφορά αδύναμων και παράλογων λόγων για την απόρριψη του γονέα
- Έλλειψη αμφιθυμίας στην άποψη του παιδιού – βλέπει τον έναν γονέα ως εντελώς καλό και τον άλλο ως εντελώς κακό
- Έλλειψη μεταμέλειας για τη σκληρή μεταχείριση του γονέα
- Υποστήριξη του παιδιού προς τον ευνοούμενο γονέα σε όλες τις διαφορές μεταξύ των γονέων
- Το παιδί ισχυρίζεται ότι δεν έχει επηρεαστεί από τον ευνοούμενο γονέα
- Χρήση από το παιδί λέξεων και φράσεων που προέρχονται από τον ευνοούμενο γονέα
- Καλλιέργεια εχθρότητας του παιδιού προς τους φίλους και την οικογένεια του γονέα
Η συμπεριφορά των παιδιών είναι αποκαλυπτική, σημαντικό να αντιμετωπιστεί και προσκαλεί τη διερεύνηση και των τεσσάρων παραγόντων για τον προσδιορισμό της γονικής αποξένωσης.
Το μοντέλο τεσσάρων παραγόντων του Baker προορίζεται για επαγγελματίες, συμπεριλαμβανομένων των επαγγελματιών ψυχικής υγείας. Αυτό το μοντέλο μπορεί να βοηθήσει στην παροχή μεγαλύτερης εμπιστοσύνης όταν υπάρχουν στοιχεία και για τους τέσσερις παράγοντες και η γονική αποξένωση αποτελεί σαφές και δικαιολογημένο συμπέρασμα. Η κατανόηση που προκύπτει μπορεί στη συνέχεια να προσφέρει πολύτιμη κατεύθυνση στην επιμέλεια, την επικοινωνία και τη θεραπεία με οικογένειες, ζευγάρια, παιδιά, εφήβους, ενήλικες και ενήλικες που βίωσαν γονική αποξένωση κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Baker, Amy J. L. 2020. “Reliability and validity of the four-factor model of parental alienation.” Journal of Family Therapy. 42:100-118.
