Ως ιδρυτής της Ford Motor Company και εμπνευστής της «γραμμής παραγωγής» που επέτρεψε τη μαζική κατασκευή αυτοκινήτων, ο Φορντ έκανε κάτι που θα άλλαζε τον τρόπο μετακίνησης: ανέπτυξε το πρώτο αυτοκίνητο που μπορούσε να αποκτήσει η μεσαία τάξη της Αμερικής, μεταμορφώνοντας άρδην το τοπίο της αυτοκίνησης.
Το περίφημο πλέον Μοντέλο Τ (Ford Model T) του 1908 έφερε τα πάνω-κάτω στον κόσμο της αυτοκίνησης, επαναστατικοποιώντας την ίδια τη βιομηχανική παραγωγή.
Ως αποτέλεσμα των γενναίων επιχειρηματικών του αποφάσεων, ο αυτοδημιούργητος Φορντ θα πουλούσε εκατομμύρια οχήματα και θα εγκαθίδρυε την εταιρία του ως ηγέτη της αυτοκινητοβιομηχανίας παγκοσμίως, με τον ίδιο να γίνεται βέβαια πολυεκατομμυριούχος.
Ήταν ωστόσο και οραματιστής: με πρόταγμα τον καταναλωτισμό ως τρόπο επίτευξης της πολυπόθητης παγκόσμιας ειρήνης, εμπνεύστηκε τη μαζική παραγωγή προσιτών στη μεσαία τάξη αγαθών, συνοδευόμενη από καλές απολαβές για τους υπαλλήλους του και κοινωνικά προνόμια. Συνεπής καπιταλιστής, θεωρούσε ότι μόνο μέσω της αύξησης του βιοτικού επιπέδου του εργάτη μπορούσε να επιτευχθεί η παραγωγική ανάπτυξη της οικονομίας και της κοινωνίας.
Καθέλκυσε στον βιομηχανικό στίβο πολυάριθμες τεχνικές και επιχειρηματικές καινοτομίες, που θα γίνονταν έκτοτε κοινός τόπος.
Η προσωπικότητά του θα στιγματιζόταν ωστόσο από τον βαθύτατο ρατσισμό και αντισημιτισμό του, κάνοντας τον στα τελευταία χρόνια της ζωής του αμφιλεγόμενο πρόσωπο…
Πρώτα χρόνια
Ο Χένρι Φορντ γεννιέται στις 30 Ιουλίου 1863 στην οικογενειακή φάρμα στο Μίσιγκαν των ΗΠΑ από γονείς ιρλανδών και βέλγων μεταναστών, ως ένα από τα πέντε παιδιά της φαμίλιας. Τα παιδικά του χρόνια είναι ήρεμα και ευτυχισμένα, με το νεαρό αγόρι να δείχνει από νωρίς την κλίση του στα μαστορέματα: σε ηλικία 15 ετών, ο πατέρας τού χαρίζει ένα ρολόι τσέπης, με το αγόρι να το λύνει και να το επανασυναρμολογεί στη στιγμή!
Αποκτά λοιπόν φήμη ωρολογοποιού και αυτόματα οικείοι και γείτονες του εμπιστεύονται τα χαλασμένα ρολόγια τους για επισκευή. Η δουλειά στην οικογενειακή φάρμα δεν τον ικανοποιεί ωστόσο καθόλου και εγκαταλείπει τη θαλπωρή του σπιτιού του τον επόμενο χρόνο (1879), σε ηλικία 16 ετών, για να μαθητεύσει ως μηχανικός στο Ντιτρόιτ, έχοντας βέβαια χάσει ήδη τη μητέρα του το 1876. Τίποτα δεν τον έδενε πλέον με τη ζωή του αγρότη.
Στα χρόνια που θα έρχονταν, θα γινόταν ικανότατος μηχανικός αυτοκινήτων, επισκευάζοντας τις ατμομηχανές της εποχής και μαθαίνοντας να τις λειτουργεί. Το 1882 επιστρέφει στο πατρικό να αναλάβει τη φάρμα, όπου και γίνεται εξπέρ στη λειτουργία των φορητών μηχανών της Westinghouse, γεγονός που θα του εξασφαλίσει την πρώτη του δουλειά: η εταιρία τον προσλαμβάνει ως μηχανικό. Επιστρέφει στο Ντιτρόιτ και ταυτόχρονα με τη δουλειά, σπουδάζει και λογιστικά στο τοπικό πανεπιστήμιο.
Πρώιμη καριέρα και γάμος
Το 1888, ο Χένρι παντρεύεται την Clara Ala Bryant και αποκτά τον μοναχογιό του, Edsel. Αναγκάζεται να επιστρέψει και πάλι στο οικογενειακό κτήμα για να θρέψει τη δική του πια φαμίλια, παραμένοντας εκεί για τρία χρόνια. Τότε ήταν που βρίσκει δουλειά ως μηχανικός στην ηλεκτροδοτική εταιρία του Τόμας Έντισον (Edison Illuminating Company), με το ταλέντο του να του εξασφαλίζει προαγωγή σε αρχιμηχανικό το 1893.
Εν τω μεταξύ, είχε ήδη αναπτύξει ένα σχέδιο για μια αυτοκινούμενη άμαξα χωρίς άλογα και το 1896 ήταν έτοιμος να την κατασκευάσει, χάρη στα οικονομικά οφέλη που απολάμβανε βέβαια λόγω της υψηλής του θέσης: το πρώτο μοντέλο του, το Ford Quadricycle, κυκλοφορεί, ως αποτέλεσμα χρόνιων πειραματισμών του Φορντ με τη βενζινοκίνηση!
Η ικανοποιητική λειτουργία του οχήματος θα έφερνε μάλιστα τον Φορντ σε επαφή με τον μεγιστάνα Έντισον: χωρίς καλά-καλά να το καταλάβει, βρίσκεται να παρουσιάζει τα φιλόδοξα πλάνα του για την αυτοκίνηση σε συνάντηση ανώτατων στελεχών της εταιρίας, παρουσία και του ίδιου του Έντισον, ο οποίος μάλιστα τον ενθαρρύνει να κατασκευάσει ένα δεύτερο και καλύτερο μοντέλο.
Βρίσκοντας χρηματοδότηση για τα σχέδιά του, ο Χένρι παραιτείται από τα καθήκοντά του και ρίχνεται με τα μούτρα στη δουλειά: ιδρύει την Detroit Automobile Company το 1899, με τα πρώτα ωστόσο δείγματα να μην είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικά. Τα οχήματα είναι ακριβά και δεν δικαιώνουν την υψηλή τιμή τους. Το ρίσκο αποδεικνύεται δυσβάσταχτο για τον Φορντ και η εταιρία βάζει οριστικά λουκέτο τον Ιανουάριο του 1901.
Εξασφαλίζοντας κονδύλια, σχεδιάζει, κατασκευάζει και πιλοτάρει ένα πετυχημένο αγωνιστικό μοντέλο 26 αλόγων τον Οκτώβριο του 1901, γεγονός που κάνει τους επενδυτές να τον εμπιστευτούν: ιδρύεται η Henry Ford Company τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, με τον ίδιο στη θέση του αρχιμηχανικού. Εξαιτίας τριβών ωστόσο με τους μετόχους, ο Φορντ εγκαταλείπει την εταιρία που έφερε το όνομά του, η οποία μετονομάζεται έκτοτε σε… Cadillac Automobile Company!
Η αγωνιστική του μανία δεν λέει ωστόσο να κοπάσει: συνεργαζόμενος με τον οδηγό αγώνων ταχύτητας Tom Cooper, κατασκευάζει το 80 και πλέον αλόγων αγωνιστικό «999», το οποίο θριαμβεύει στους αγώνες του 1902 και θέτει μάλιστα νέο παγκόσμιο ρεκόρ ταχύτητας στα 146,9 χλμ/ώρα, εκτοξεύοντας τη φήμη του Φορντ ως κατασκευαστή. Ο έρωτας του Φορντ με τη σπορ αυτοκίνηση δεν θα ξεθώριαζε ποτέ, την ίδια ώρα που έγινε ένας από τους πρώτους κατασκευαστές που αγκάλιασε ολόψυχα τους αγώνες ταχύτητας του Indianapolis 500.
Ο εκ νέου θρίαμβος του φέρνει και πάλι χρηματοδότηση, ιδρύοντας τώρα τη Ford & Malcomson, Ltd., με σκοπό την παραγωγή προσιτών και αξιόπιστων οχημάτων. Οι πωλήσεις είναι ωστόσο λιγοστές και τα έξοδα συσσωρεύονται…
Ίδρυση της Ford Motor Company, Μοντέλο Τ και γραμμή παραγωγής
Ως απάντηση στην κρίση που περνούσε η κοινή επιχειρηματική τους προσπάθεια, ο συνεργάτης του Φορντ, Malcomson, πείθει τα αδέλφια Dodge (της γνωστής αυτοκινητοβιομηχανίας) να αποκτήσουν μερίδιο της Ford & Malcomson: η εταιρία ανασυστήνεται ως Ford Motor Company στις 16 Ιουνίου 1903 με αρχικό κεφάλαιο 28.000 δολαρίων.
Πέντε χρόνια αργότερα, την 1η Οκτωβρίου 1908, κυκλοφορεί τον θρύλο πλέον της αυτοκίνησης Model T: το 4κύλινδρο αυτοκίνητο έχει το τιμόνι στα αριστερά(!), καινοτομία που σύντομα θα αντιγραφόταν από όλον τον ανταγωνισμό, ενώ η πρωτοποριακή του σύλληψη το κάνει να ξεχωρίζει από τον σωρό. Πανεύκολο στην οδήγηση, οικονομικό στη συντήρηση και φτηνό στην απόκτηση, το Model T μονοπωλεί την αγορά και μέχρι το 1920 γίνεται το όχημα στο οποίο μαθαίνουν οι Αμερικανοί να οδηγούν!
Ο Φορντ δεν μένει ωστόσο μόνο στις αδιαμφισβήτητες δυνατότητες του «διαμαντιού» του: συνάπτει συμφωνίες με αντιπροσώπους σε όλες τις ΗΠΑ για την εκτεταμένη κυκλοφορία του μοντέλου, διασφαλίζει ότι ο Τύπος θα αναπαράγει συχνά ειδήσεις για το όχημά του, συγκροτεί τα πρώτα κλαμπ αυτοκινήτου και εκτοξεύει τις πωλήσεις στην κορυφή: κάθε χρόνο σημειώνεται εκ νέου ρεκόρ πωλήσεων, με το ποσοστό των κερδών να υπερβαίνει το 100% των αντίστοιχων της προηγούμενης χρονιάς. Μέχρι το 1918, τα μισά αυτοκίνητα που κυκλοφορούσαν στις ΗΠΑ είναι Model T.
Σειρά έχει κατόπιν η φημισμένη «γραμμή παραγωγής»: με γνώμονα πάντα τη μεγαλύτερη δυνατή αποδοτικότητα με το λιγότερο δυνατό κόστος, εγκαινιάζει το 1913-1914 τη μαζική μέθοδο κατασκευής που θα έμενε γνωστή ως «γραμμή παραγωγής» και θα άλλαζε συλλήβδην το βιομηχανικό τοπίο. Η παραγωγική ικανότητα της Ford Motor Company εκτοξεύεται στα ύψη, με τα κόστη πράγματι να συρρικνώνονται.
Το Model T παραγόταν μαζικά ως το 1927, με τα τελικά νούμερα να αγγίζουν τα 15 εκατομμύρια κομμάτια, καταγράφοντας ρεκόρ πωλήσεων που θα έμενε στην κορυφή για τα επόμενα 45 χρόνια.
Κατοπινά χρόνια
Τον Δεκέμβριο του 1918 ο Χένρι Φορντ εγκαταλείπει την προεδρία της εταιρίας του στα χέρια του γιου του, Edsel Ford, διατηρώντας ωστόσο τον τελικό λόγο στις επιχειρηματικές αποφάσεις.
Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’20, οι πωλήσεις του Model T είχαν σημειώσει δραστική πτώση, με τον ανταγωνισμό να έχει συνέλθει από το χτύπημα του Φορντ. Ο ίδιος αρνείται να εισάγει στο αυτοκίνητό του τις νέες τεχνολογίες που ήταν πλέον βασικός εξοπλισμός σε άλλα οχήματα του ανταγωνισμού και αποφασίζει να ρίξει στην αγορά νέο μοντέλο: τον Δεκέμβριο του 1927 το Model A πατάει δρόμο και μέσα σε τέσσερα χρόνια σημειώνει πωλήσεις 4 εκατομμυρίων κομματιών!
Πέρα βέβαια από τις πωλήσεις και τα κέρδη, ο Φορντ είχε μεγαλύτερο όραμα: την κατασκευή προσιτών αυτοκινήτων καμωμένων από πεπειραμένους εργάτες που θα κέρδιζαν αξιοπρεπή μισθό για τη δουλειά τους. Ήδη από το 1914 και τη γραμμή παραγωγής, αφήνει άφωνο τον κόσμο για άλλη μια φορά όταν εγκαινιάζει το ημερομίσθιο των «5 δολαρίων την ημέρα» (από τα 2,5 δολάρια που ήταν η συνήθης αμοιβή του βιομηχανικού εργάτη) ως τρόπο να κρατά τους υπαλλήλους του ικανοποιημένους. Ήξερε ότι η αποδοτικότητα απαιτούσε τους καλύτερους για τη θέση και έβαλε σκοπό να τους κρατήσει δίπλα του δίνοντάς τους γενναίο μεροκάματο καταμεσής μάλιστα της οικονομικής ύφεσης: ο ρυθμός παραγωγής διπλασιάστηκε, με τους καλύτερους μηχανικούς του Ντιτρόιτ να συσσωρεύονται στην εταιρία του. Το πείραμα είχε πετύχει…
Στις αμφιλεγόμενες επιχειρηματικές πρακτικές του περιλαμβάνονται οι «Κοινωνικές Υπηρεσίες» που εισήγαγε στη Ford: έδινε μεν τη δυνατότητα στους υπαλλήλους του να κατέχουν μετοχές της εταιρίας, με την προϋπόθεση βέβαια ότι ο βίος τους ήταν ενάρετος σύμφωνα με τα κοινωνικά ιδεώδη. Το «Κοινωνικό Τμήμα» απασχολούσε περισσότερους από 50 ντετέκτιβ, οι οποίοι «ξεψάχνιζαν» τη ζωή του υποψήφιου υπαλλήλου-μετόχου για να εξακριβώσουν την καταλληλότητά του. Και βέβαια ήταν και η σθεναρή του αντίθεση στα εργατικά σωματεία, βλέποντας στον συνδικαλισμό την πηγή όλων των επιχειρηματικών δεινών, τον οποίο προσπάθησε να περιστείλει προσλαμβάνοντας κόσμο του περιθωρίου που απειλούσε ανοιχτά τους πρωτεργάτες του εργατικού κινήματος.
Στάση ζωής, μισαλλοδοξία και αντισημιτισμός
Ο ειρηνιστής Φορντ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, που εργάστηκε έμπρακτα για το κήρυγμα του πασιφιστικού μηνύματος χρηματοδοτώντας ανθρωπιστικές αποστολές και ειρηνευτικές εκστρατείες, θα έδινε προοδευτικά τη θέση του στον μισαλλόδοξο Φορντ του Β’ Παγκοσμίου.
Ως επιχειρηματίας, συνέχιζε να έχει επιχειρηματικές σχέσεις με τη ναζιστική Γερμανία, κατασκευάζοντας ακόμα και πολεμικό υλικό. Η θυγατρική μάλιστα της Ford Motors στη Γερμανία, Ford-Werke, έφτασε στο σημείο να απασχολεί 200 γάλλους αιχμαλώτους πολέμου σε συνθήκες δουλείας.
Και ήταν το 1918 όταν αγόρασε την αμφιλεγόμενη φυλλάδα Dearborn Independent, η οποία επιδιδόταν σε κατάφωρη αντισημιτική προπαγάνδα, με τον Φορντ να προσυπογράφει τα πεπραγμένα της. Τα αντισημιτικά άρθρα του Φορντ θα εκδίδονταν μάλιστα στη Γερμανία σε 4 τόμους, στο διαβόητο «Ο Διεθνής Εβραίος», που συνέβαλε καθοριστικά στην αντισημιτική ρητορεία που θα κλιμακωνόταν στα ζοφερά γεγονότα του Ολοκαυτώματος.
Ο ίδιος μάλιστα ο Χίμλερ περιγράφει τον Φορντ ήδη από το 1924 ως «έναν από τους πιο πολύτιμους, σημαντικούς και πνευματώδεις μαχητές μας», την ίδια στιγμή που είναι ο μόνος αμερικανός που μνημονεύεται στο χιτλερικό «Ο Αγών Μου», με τον Αδόλφο να επαινεί τη στάση του. Σε συνέντευξή του το 1931 στην εφημερίδα Detroit News, ο Χίτλερ δηλώνει ότι βλέπει τον Φορντ ως πηγή έμπνευσης και εξηγεί διεξοδικά τους λόγους για τους οποίους έχει το πορτρέτο του αμερικανού βιομηχάνου στο γραφείο του.
Ως αποτέλεσμα της προπαγανδιστικής δράσης του Φορντ, ο γερμανός πρόξενος παρασημοφορεί τον Ιούλιο του 1938 τον βιομήχανο, στα 75α του γενέθλια, με τον Γερμανικό Αετό, την υψηλότερη τιμή που απένειμε η ναζιστική Γερμανία σε ξένο υπήκοο. Η δράση του κατά τα φονικά γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου αποτελεί μελανή σελίδα στη βιογραφία του, με τις πράξεις του να λογίζονται τουλάχιστον αμφιλεγόμενες.
Τελευταία χρόνια και κληρονομιά
Μια σειρά από εγκεφαλικά επεισόδια στη δεκαετία του ’30 θα άφηναν τον Φορντ εξαιρετικά καταβεβλημένο, με τις αποφάσεις στην εταιρία να παίρνονται πλέον από τα υψηλόβαθμα στελέχη. Όταν μάλιστα ο μοναχογιός του πέθανε πρόωρα τον Μάιο του 1943, ο Φορντ αναγκάστηκε να επιστρέψει στο τιμόνι της Ford Motor, με την πνευματική του κατάσταση να βρίσκεται ωστόσο σε παρακμή.
Οι αυξανόμενοι φόβοι για την τύχη της αυτοκινητοβιομηχανίας, που βρισκόταν σε σταθερή πτώση, έμελλε να επιβεβαιωθούν το 1945, με τη Ford Motor να βρίσκεται κυριολεκτικά ένα βήμα πριν από τη χρεοκοπία. Τότε ήταν που η χήρα του γιου του θα ξεκινούσε δικαστικό αγώνα εναντίον του, καταλήγοντας στην εγκαθίδρυση του εγγονού του Φορντ, Χένρι Φορντ Β’, ως πρόεδρο του ομίλου.
Ο Φορντ πεθαίνει από εγκεφαλική αιμορραγία στις 7 Απριλίου 1947, σε ηλικία 83 ετών, στην οικία του. Ένας από τους κορυφαίους επιχειρηματίες της Αμερικής δεν ήταν πια στη ζωή: ο άνθρωπος που βοήθησε στην οικοδόμηση της οικονομίας των ΗΠΑ όσο λίγοι, στα εύθραυστα μάλιστα χρόνια της μεγάλης ύφεσης, άφησε κληρονομιά που δεν θα έσβηνε.
Πέρα από το έργο της ζωής του, τη Ford Motor Company, άφησε κληρονομιά το Ίδρυμα Φορντ (Ford Foundation), που παρέχει σταθερά κονδύλια και αθρόα χρηματοδότηση σε ερευνητικά προγράμματα, εκπαιδευτικές δράσεις και αναπτυξιακές πρωτοβουλίες.
