Οι όποιες πολιτικές ή οικονομικές διεργασίες στο εσωτερικό δεν πρέπει να αποτελούν εμπόδιο ή, ακόμη περισσότερο, δικαιολογία για την ολιγωρία μας σε ζητήματα εξωτερικής πολιτικής. Λάθη και παραλείψεις στον ευαίσθητο χώρο των διεθνών σχέσεων έχουν πολλαπλάσιο κόστος. Χρειαζόμαστε δραστήρια και επιδέξια εξωτερική πολιτική, όχι μόνο για να συνεχίσουμε την επιτυχή πορεία εξόδου μας από την οικονομική κρίση, αλλά και για να ενισχύσουμε την ασφάλεια, την ισχύ και το κύρος της χώρας.
Σήμερα στην Ανατολική Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή τα πράγματα εξελίσσονται, δημιουργώντας, σε συνδυασμό με τα οθωμανικά όνειρα της γείτονος, κινδύνους για την ειρήνη και τη σταθερότητα της περιοχής. Η Τουρκία προσπαθεί να παίξει ηγεμονικό ρόλο και συνεχίζει να λειτουργεί επιθετικά. Ας θυμηθούμε τη στάση της στο Κυπριακό, τις απειλές κατά της Κύπρου για τους πόρους τής Μεσογείου, το casus belli εναντίον τής Ελλάδας, τις παραβιάσεις του εθνικού εναερίου χώρου, τις σχέσεις της με τη Ρωσία και το Ιράν, την ανάπτυξη της στρατιωτικής της βιομηχανίας, τα πυρηνικά της σχέδια.
Πέραν αυτών όμως, η κατάσταση τα προηγούμενα χρόνια έχει δημιουργήσει μία σειρά ζητημάτων για την εξωτερική μας πολιτική, τα οποία πρέπει να αντιμετωπισθούν και τα οποία ιεραρχούμενα μας οδηγούν σε δέκα προτεραιότητες.
- Προτεραιότητα πρώτη είναι να αντιληφθούμε πως στο ανταγωνιστικό διεθνές περιβάλλον εκείνο που έχει σημασία είναι η αυτοβοήθεια. Σε ακραίες καταστάσεις μπορεί να είμαστε μόνοι μας. Ίσως πρόκειται για κάτι που έχουμε μάθει με το δύσκολο τρόπο στον οικονομικό τομέα, όταν κατέρρευσε η ουτοπία του συβαριτισμού. Θα ήταν όμως ακόμη πιο επώδυνο αν, συνεχίζοντας να κλείνουμε τα μάτια στη διεθνή πραγματικότητα, το μαθαίναμε με σκληρό τρόπο και στα εξωτερικά μας θέματα. Το γεγονός ότι μπορεί να είμαστε μόνοι μας βεβαίως δεν σημαίνει ότι πρέπει να αποκοπούμε από το διεθνές περιβάλλον, αλλά αντιθέτως ότι θα πρέπει να είμαστε ενεργητικοί και ευφυείς παίκτες στην παγκόσμια σκακιέρα.
- Δεύτερη προτεραιότητα είναι να συνεχίσει να συμβάλλει η εξωτερική πολιτική στην αποτελεσματική και ανεπιστρεπτί έξοδο από την κρίση. Η συνέργεια της δράσης μεταξύ Υπουργείων Οικονομικών, Εξωτερικών, και Άμυνας είναι αναγκαία, αφού προηγηθεί ο ορθολογικός καταμερισμός εργασίας μεταξύ τους. Σε αυτήν την προσπάθεια, το Υπουργείο Εξωτερικών αλλά και το Άμυνας, με τη διεθνή δικτύωση και παρουσία πρέπει να συνδράμουν όσο το δυνατόν περισσότερο, διατηρώντας την προσοχή τους στα «παραδοσιακά» θέματα εξωτερικής πολιτικής ή άμυνας, αντιστοίχως.
- Τρίτη προτεραιότητα είναι να ξεπεράσουμε οριστικά και αμετάκλητα την κρίση του κύρους που διήλθε η Ελλάδα. Η ηγεσία τής χώρας πρέπει να πράξει ό,τι είναι δυνατόν ώστε να αποκατασταθεί το κύρος και η εικόνα της. Πρέπει με κάθε τρόπο και προς όλες τις κατευθύνσεις να σταλούν μηνύματα αφενός ότι η χώρα τηρεί τις δεσμεύσεις της και πορεύεται προς την έξοδο, αλλά και, όπως ήδη γίνεται, είναι πυλώνας κοινωνικής, δημοκρατικής, οικονομικής, πολιτικής και στρατηγικής σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή. Η αποκατάσταση του κύρους και η διαρκής βελτίωση της εικόνας τής Ελλάδας στο εξωτερικό συνιστά μεγίστη ευθύνη.
- Τέταρτη προτεραιότητα είναι να συνεχίσουμε να ενισχύουμε τον τομέα τής οικονομικής διπλωματίας που είχε ως ένα βαθμό παραμεληθεί. Η οικονομική διπλωματία συνίσταται στην ενίσχυση των οικονομικών συμφερόντων μας και στην υποβοήθηση των ελληνικών επιχειρήσεων στο εξωτερικό είτε να προωθήσουν προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται στον τόπο μας είτε να κερδίσουν νέες αγορές. Συνίσταται επίσης στην προσπάθεια προσέλκυσης νέων επενδύσεων και δραστηριοποίησης οικονομικών παραγόντων στον τόπο μας, καθώς και δημιουργίας συμμαχιών με ισχυρούς διεθνείς παίκτες, ειδικά σε κρίσιμους τομείς, όπως είναι η ενέργεια. Ιδιαίτερα χρήσιμο παράδειγμα είναι αυτό της Κύπρου και των λεπτών χειρισμών που εφήρμοσε για την έρευνα και, περαιτέρω, την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων της Ανατολικής Μεσογείου.
- Κρίσιμη, Πέμπτη, προτεραιότητα είναι να εξορθολογήσουμε με νηφαλιότητα τις δαπάνες της εξωτερικής και της αμυντικής μας πολιτικής, χωρίς όμως να τίθεται σε κίνδυνο η ασφάλεια της χώρας ή να υποσκάπτονται πιθανά στηρίγματα της εξωτερικής πολιτικής. Δεν μπορεί πλέον να γίνεται σχεδιασμός αμυντικών δαπανών ή περικοπών τους χωρίς να υπάρχει ένα συγκεκριμένο αμυντικό δόγμα και χωρίς προηγουμένως να έχουν διασφαλιστεί τα απαιτούμενα κονδύλια. Διαφορετικά υπάρχει κίνδυνος όχι πλέον για την αποτελεσματικότητα της εξωτερικής και της αμυντικής πολιτικής, αλλά για την ίδια την ασφάλεια της χώρας.
- Έκτη προτεραιότητα είναι η ανασυγκρότηση της δομής της εξωτερικής πολιτικής, δηλαδή η κατά περίπτωση κατάργηση ή αναδιοργάνωση, αλλά και η δημιουργία νέων υπηρεσιών. Ειδικότερα, για την εξωτερική πολιτική, απαιτούνται αποτελεσματικοί μηχανισμοί διαχείρισης κρίσεων, όπως και σχεδιασμού πολιτικής – μηχανισμοί οι οποίοι δημιουργήθηκαν κάποια στιγμή, αλλά είναι άγνωστο αν λειτουργούν και πως λειτουργούν. Σχεδιασμός τής κάθε πολιτικής και ιδιαιτέρως της εξωτερικής σημαίνει εκπόνηση στρατηγικών, αλλά και έλεγχο ύπαρξης και εφαρμογής αυτών. Σημαίνει ακόμη συντονισμό χρήσης των υπαρχόντων συντελεστών ισχύος, προσδιορισμό ανάπτυξης των ελλειπόντων συντελεστών και συνέργεια των εμπλεκομένων φορέων.
- Έβδομη προτεραιότητα είναι και η επαναδραστηριοποίηση φορέων ή συντελεστών ισχύος που έχουν αδρανοποιηθεί και των οποίων η συμβολή, πολιτική ή τεχνολογική, στην αντιμετώπιση των κρίσιμων ζητημάτων της χώρας ήταν ελάχιστη, επειδή δεν υπήρξε η πρόβλεψη να ενεργοποιηθούν. Για παράδειγμα, στην πολιτική διάσταση αναφέρομαι στον Απόδημο Ελληνισμό και στο Συμβούλιό του, ο οποίος ενώ είχε ενεργοποιηθεί στις αρχές της δεκαετίας του 2000, πλέον εμφανίζεται ανενεργός.
- Όγδοη προτεραιότητα είναι να ξανασχεδιάσουμε τη στρατηγική της χώρας εντός της ΕΕ. Θα πρέπει, με πολλή προσοχή, να εξετασθούν και οι απαραίτητες προσαρμογές σε ότι αφορά τις κινήσεις της χώρας εντός της ΕΕ, με βάση τα τεκταινόμενα, τη συγκυρία και, κυρίως, το γενικότερο προσανατολισμό της Ένωσης. Γνωρίζουμε ότι στην ΕΕ οι συμμαχίες μεταξύ των κρατών είναι ευμετάβλητες και, συχνά, διαφοροποιούνται κατά θέμα και αντικείμενο. Ενδιαφέρον ίσως να έχει η συστηματική καλλιέργεια συμμαχιών με κράτη που αντιμετωπίζουν αντίστοιχα προβλήματα ή με στόχο τη δημιουργία ενός διαφορετικού κλίματος αντιμετώπισης της οικονομικής κρίσης εν γένει.
- Αν και έχει γίνει αντιληπτό, ένατο, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε την αλλαγή τού κέντρου βάρους των συμφερόντων μας και να υπάρξει η αντίστοιχη αναπροσαρμογή. Πρέπει να λάβουμε σοβαρότατα υπόψη τις εξελίξεις στη Βόρειο Αφρική και τις ανακατατάξεις στη Μέση Ανατολή. Θα πρέπει να κατανοήσουμε επιτέλους την αναβάθμιση της σημασίας τής Κύπρου στην περιοχή, ώστε να αντληθούν οφέλη από το νέο της ρόλο, αλλά και να τη στηρίξουμε σε τυχόν κρίσιμες διαπραγματεύσεις.
- Τέλος, δέκατον, έχουμε ανάγκη από μία Ελληνική Υψηλή Στρατηγική! Η υψηλή στρατηγική είναι η κορυφαία έκφανση της στρατηγικής σκέψης και της πολιτικής. Γι’ αυτό είναι και οφείλει να είναι ολική. Η υψηλή στρατηγική θα προσδιορίζει τι και πως θέλουμε να είμαστε στον 21ο αιώνα. Και οφείλει να συγκεντρώνει όλους τους συντελεστές ισχύος, υλικούς και άϋλους, ενός κράτους, ενός λαού και μίας ηγεσίας, καθώς και εξωτερικούς συντελεστές και, κατευθύνοντάς τους, να επιτυγχάνει τον ή τους στόχους της. Μία υψηλή στρατηγική οφείλει να παρέχει ένα όραμα. Το όραμα αυτό πολλές φορές είναι απλό, γνωστό από αρχαιοτάτων χρόνων και κατοχυρωμένο στη δημοκρατική παράδοση: η ελευθερία και η ευτυχία του λαού.
Κάθε κρίση όπως αυτές που έχουμε βιώσει – κοινωνική, πολιτική, οικονομική, στρατιωτική – είναι συνυφασμένη με τη σοβαρή πιθανότητα μεγάλων απωλειών. Εμπεριέχει όμως και το στοιχείο της μεγάλης ευκαιρίας. Η κρίση προσφέρει την ευκαιρία να μεταρρυθμίσουμε τη χώρα μας εν γένει, αλλά και την εξωτερική μας πολιτική ειδικότερα, ώστε μακροπρόθεσμα να αυξήσουμε την ευημερία αλλά και την ισχύ της Ελλάδας στο διεθνές σύστημα. Προσφέρει επίσης την ευκαιρία να εξορθολογισθεί και να αναπροσανατολιστεί η εξωτερική μας πολιτική. Μία μεταρρυθμισμένη, εξορθολογισμένη και αναπροασανατολισμένη εξωτερική πολιτική θα μπορέσει να διαμορφώσει και το νέο πρόσωπό μας στην Ευρώπη και στον κόσμο.
* Το κείμενο αποτελεί μέρος της σειράς αναλύσεων του ΙΔΕΑΑ για το 2020 με τίτλο: “Εμείς και ο Κόσμος το 2020” που θα ολοκληρωθούν μέσα στον Ιανουάριο του 2020.
