Στο μουσείο Prado στη Μαδρίτη εκτίθεται ένας πίνακας του Γκόγια με τίτλο «Duel with Cudgels» (φωτό), ο οποίος απεικονίζει δύο άντρες να μονομαχούν με ξύλινα μπαστούνια. Και οι δυο τους είναι βουτηγμένοι στη λάσπη ως τα γόνατα και κανείς δεν φαίνεται να υπερτερεί του άλλου. Η σπουδαία ελαιογραφία θα μπορούσε κάλλιστα να συμβολίζει τη διαμάχη των ισπανικών αρχών με τους αυτονομιστές της Καταλονίας, η οποία έχει αναδειχθεί στη σοβαρότερη απειλή για την ενότητα της Ισπανίας από την ισπανική επανάσταση του 1934.
Η καταλανική κρίση προκαλεί έντονη ανησυχία στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για μια σειρά από λόγους. Η απόφαση των αυτονομιστών της Καταλονίας να διενεργήσουν δημοψήφισμα την 1η Οκτωβρίου, σε ευθεία παραβίαση του ισπανικού Συντάγματος του 1978, ήταν μια προσβολή –στα μάτια της ΕΕ– της αρχής ότι η Ευρώπη είναι μια κοινότητα έννομων κρατών. Από την άλλη, η εκτεταμένη χρήση βίας από τις ισπανικές δυνάμεις επιβολής της τάξης με σκοπό την αποτροπή του δημοψηφίσματος ήταν μια γροθιά στο στομάχι για τους Ευρωπαίους που θεωρούν την ΕΕ ως μια ένωση δημοκρατιών που σέβονται τα ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα.
Δεν πρέπει να υποτιμά κανείς, πάντως, τους φόβους για τις γεωπολιτικές επιπτώσεις που μπορεί να έχει η αναταραχή στην Καταλονία. Η Ισπανία είναι ένα από τα παλαιότερα κράτη της Ευρώπης, το οποίο επανενώθηκε στα τέλη του 15ου αιώνα – τέσσερις αιώνες πριν τη Γερμανία και την Ιταλία. Η χώρα κατόρθωσε να ξεπεράσει τις συχνές αλλαγές του πολιτικού χάρτη στην Ευρώπη μετά από δύο παγκόσμιους πολέμους και την κατάρρευση του σοβιετικού καθεστώτος τα έτη 1989-1, παραμένοντας άθικτη.
Σύμφωνα με τον Εστεμπάν Γκονθάλεθ Πονς, επικεφαλής της ομάδας του κυβερνώντος λαϊκού κόμματος στο Ευρωκοινοβούλιο, «εάν διασπαστούν η Ισπανία από την Καταλονία, αυτό θα λειτουργήσει ως ντόμινο για την υπόλοιπη Ευρώπη. Την Ευρώπη των 27 θα διαδεχθούν διάσπαρτα μικροκράτη». Μπορεί το συντηρητικό κόμμα της Ισπανίας να υπερβάλλει για τις επιπτώσεις μιας τέτοιας εξέλιξης, κανείς όμως δεν αμφιβάλλει στην Ευρώπη για τον σοβαρό κίνδυνο που ελλοχεύει από μια πιθανή απόσχιση της Καταλονίας.
Η πίεση των Καταλανών για ανεξαρτησία μπορεί να ανοίξει το κουτί της Πανδώρας –που μετά βίας έμεινε κλειστό κατά τη σφοδρή κρίση χρέους και τις τραπεζικές κρίσεις που έπληξαν την ήπειρο την τελευταία δεκαετία. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα «ξυπνήσει» και άλλες αυτονομιστικές τάσεις στην Ευρώπη.
Αυτό που φοβούνται οι κυβερνήσεις και τα κυρίαρχα πολιτικά κόμματα της ΕΕ είναι ότι, εάν αποκτήσουν αυτονομία οι Καταλανοί, θα ξεκινήσουν συζητήσεις για τα εθνικά σύνορα, τα δικαιώματα των μειονοτήτων προκαλώντας «αναβρασμό» στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Τα τελευταία χρόνια, η Φλάνδρα του Βελγίου και η Χώρα των Βάσκων έχουν αποδυναμωθεί ως εθνικιστικές φωνές. Δεν συμβαίνει το ίδιο, όμως, και στην Κορσική της Γαλλίας όπου οι αυτονομιστές σημείωσαν πανηγυρική νίκη το 2015. Το ίδιο ισχύει και στη Βόρεια Ιταλία με τους εθνικιστές Γερμανόφωνους τοπικιστές. Σοβαρές θα είναι οι παρενέργειες και για το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία, με τη Σκοτία να καραδοκεί για τη δική της ανεξαρτησία, μετά την ήττα των εθνικιστών στο δημοψήφισμα του 2014.
Όπως το Brexit, έτσι και η Καταλονία μπορεί να δοκιμάσουν σκληρά την ενότητα, την ισχύ και τις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη στιγμή μάλιστα που γίνεται μια προσπάθεια για ανάκτηση της εμπιστοσύνης στην Ένωση με κύριους εκφραστές την Μακρόν στη Γαλλία και την Μέρκελ στη Γερμανία. Εάν στα προβλήματα προστεθούν η έξαρση του ακροδεξιού λαϊκισμού και η τρομοκρατία, η πίστη στην ικανότητα της Ευρώπης να υπερκεράσει τις δυσκολίες και να προχωρήσει σε βαθύτερη ένωση κλονίζεται στα μάτια της Ουάσιγκτον, του Πεκίνου και της Μόσχας.
Καταρχήν, υπάρχει διέξοδος από τη δύσκολη αυτή κατάσταση: εκχώρηση μεγαλύτερης αυτονομίας στην Καταλονία –ιδίως στα οικονομικά ζητήματα– σε συνδυασμό με επανεξέταση του διοικητικού συστήματος της Ισπανίας που απαρτίζεται από 17 τοπικές κυβερνήσεις. Όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, έτσι και η Ισπανία δεν αποτελεί πραγματικό ομοσπονδιακό κράτος αλλά μια χώρα με διαφορετικές περιφέρειες οι οποίες έχουν κατακτήσει, η καθεμιά με τους δικούς της αγώνες, διαφορετικούς βαθμούς αυτονομίας. Η διασφάλιση μεγαλύτερης διαφάνειας και δικαιοσύνης αυτού του πολύπλοκου συστήματος θα βοηθούσε σημαντικά.
Παρ’ όλα αυτά, μια πρόταση για μεγαλύτερη αυτονομία είναι πιθανό να μην ικανοποιήσει τη μεγάλη μερίδα των αυτονομιστών της Καταλονίας –ιδίως τώρα που τα πνεύματα είναι ακόμη οξυμένα. Επιπλέον, εν όψει της αναζωπύρωσης της κρίσης αυτή την εβδομάδα, είναι αμφίβολο κατά πόσο ο Ισπανός πρωθυπουργός Μαριάνο Ραχόι και ο Πουτζεμόντ μπορούν να δώσουν τα χέρια. Με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, πρέπει να μπει ένα τέλος στον «διάλογο των κωφών» προτού οι συνέπειες για την Ισπανία –και την Ευρώπη γενικότερα– αποβούν μοιραίες.
