Περίπου 88 εκ. τόνοι τροφίμων εκτιμάται ότι σπαταλιόνται στην Ευρωπαϊκή Ένωση σε ετήσια βάση, αξίας 143 δις ευρώ, ενώ σε παγκόσμιο επίπεδο περίπου 1,3 δισ. τόνοι ετησίως, δηλ. το 1/3 των τροφίμων που παράγονται για κατανάλωση από τον άνθρωπο. Την ίδια στιγμή περίπου 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι παγκοσμίως, πηγαίνουν κάθε βράδυ για ύπνο εντελώς νηστικοί, χωρίς να έχουν καταναλώσει ούτε ένα γεύμα κατά τη διάρκεια της ημέρας…!
Σε παγκόσμιο επίπεδο, το 1/4 της τροφής που παράγεται πετιέται πριν ακόμη καταναλωθεί. Κάθε χρόνο, το 40% της διαθέσιμης τροφής στις ΗΠΑ, πετιέται σύμφωνα με έρευνα του επιστημονικού περιοδικού PLOS One. Στην Μεγάλη Βρετανία, σύμφωνα με επίσημες έρευνες εκτιμάται ότι το 1/3 της τροφής που θα αγορασθεί θα βρεθεί στα σκουπίδια, όντας κατάλληλο προς κατανάλωση. Η σπατάλη αντιστοιχεί σε 13 δισεκατομμύρια ευρώ το χρόνο και στο 2,4% των ετήσιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της χώρας. Τα νούμερα είναι συνταρακτικά τη στιγμή που γνωρίζουμε ότι το 13% του παγκόσμιου πληθυσμού υποφέρει από υποσιτισμό. Μόνο στην Ευρώπη, οι άνθρωποι που το 2014 δεν ήταν σε θέση να έχουν ένα ποιοτικό γεύμα κάθε δεύτερη μέρα έφτασαν τα 55 εκατομμύρια, (9,6% του πληθυσμού της ΕΕ).
Σύμφωνα και με τον FAO (Food and Agriculture Organization) h απώλεια και η σπατάλη των τροφίμων παρατηρείται σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού, από την αγροτική παραγωγή έως την τελική κατανάλωση των νοικοκυριών. Στην ΕΕ, οι τομείς που συμβάλλουν κυρίως στην σπατάλη των τροφίμων είναι τα νοικοκυριά (53%), η μεταποίηση (19%), ακολουθούμενες από τις υπηρεσίες τροφίμων (12%), την πρωτογενή παραγωγή (11%) και το χονδρικό και λιανικό εμπόριο (5%).
Οι αιτίες που προκαλούν είτε την απώλεια είτε τη σπατάλη των τροφίμων εντοπίζονται από το στάδιο της προ-συγκομιδής έως την κατανάλωση και εντοπίζονται στις πρακτικές παραγωγής, στα πρότυπα ποιότητας, στη μη συγκομιδή, στην υπερ-παραγωγή, στον ανεπαρκή προγραμματισμό, στις τεχνικές συγκομιδής, στις συνθήκες αποθήκευσης, στη μεταφορά ιδιαίτερα των νωπών προϊόντων, στην «διαστρεβλωμένη» ευημερία των νοικοκυριών, στην ανάπτυξη του τομέα των εστιατορίων και της τροφοδοσίας, στην κακό σχεδιασμό των αγορών των νοικοκυριών, στην απόρριψη τροφίμων λόγω σύγχυσης με τις ημερομηνίες, στις υπερβολικές μερίδες που δεν καταναλώνονται, στις καταναλωτικές συνήθειες (πχ. προμήθειες για μεγάλες χρονικές περιόδους), στο μέγεθος της συσκευασίας, στις μαζικές προσφορές κ.λπ.
Αναμφισβήτητα, η σπατάλη των τροφίμων αποτελεί ένα παγκόσμιο πρόβλημα, με πτυχές οικονομικές αλλά και περιβαλλοντικές, αν αναλογιστούμε ότι καταναλώνονται φυσικοί πόροι για την παραγωγή τροφίμων. Η ανάγκη μείωσης της σπατάλης των τροφίμων καθίσταται επιτακτικότερη, αν λάβουμε υπόψη ότι η παγκόσμια ζήτηση για τρόφιμα αναμένεται να αυξηθεί σε 60%, λόγω και της αύξησης πληθυσμού και της αλλαγής καταναλωτικών προτύπων. Ωστόσο, η σπατάλη των τροφίμων δεν έχει μόνο οικονομικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις. Αποτελεί ταυτόχρονα ένα τεράστιο κοινωνικό και ηθικό πρόβλημα, εάν αναλογιστούμε την επισιτιστική ανασφάλεια και την πείνα, εάν αναλογιστούμε ότι περίπου 800 εκατομμύρια άνθρωποι υποφέρουν από χρόνιο υποσιτισμό, ο οποίος πλήττει σχεδόν έναν στους τρεις ανθρώπους στον πλανήτη (OHE).
Οι φάρμες, η μεταποίηση, οι κατασκευές, οι χώροι εστίασης και τα νοικοκυριά αποτελούν βασικούς τομείς σπατάλης τροφίμων σε όλη τη διάρκεια της αλυσίδας εφοδιασμού. Ωστόσο, κατά μέσο όρο και σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι τομείς που συμβάλουν περισσότερο στη δημιουργία απορριμμάτων τροφίμων στην ΕΕ είναι με ποσοστό 53% τα νοικοκυριά και με 19% η μεταποίηση.
Οι καταναλωτές συχνά αγνοούν το ζήτημα αλλά και τις αιτίες του. Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου οι ενδείξεις για την ημερομηνία λήξης ή κατανάλωσης, δεν γίνονται πλήρως κατανοητές από τους καταναλωτές, παρόλο που σχεδόν 6 στους 10 Ευρωπαίους λένε ότι πάντα ελέγχουν τις ετικέτες πριν αγοράζουν ένα προϊόν.
Το ενεργειακό κόστος και τα απορρίμματα τροφίμων
Εκτός ότι είναι σπατάλη πόρων που βλάπτει το οικογενειακό σας εισόδημα, ταυτόχρονα βλάπτει ανυπολόγιστα και το περιβάλλον για το οποίο όλοι είμαστε υπεύθυνοι. Η αλόγιστη σπατάλη τροφίμων συμβάλλει στην υπερθέρμανση του πλανήτη, καθώς για την παραγωγή και μεταφορά τους χρησιμοποιούνται μεγάλα ποσοστά ενέργειας. Αντίστοιχα προκαλούν και σπατάλη λιπασμάτων, φυτοφαρμάκων για την παραγωγή τους, που επίσης βλάπτουν το περιβάλλον. Έχει υπολογιστεί ότι αν μειώναμε τα απορρίμματα τροφίμων κατά το ήμισυ, θα περιορίζαμε τις εκπομπές των αερίων του θερμοκηπίου κατά 25%.
Βάσει πρόσφατων μελετών, για την παραγωγή ενός κιλού τροφής εκλύονται στην ατμόσφαιρα κατά μέσον όρο 4,5 κιλά CO2· δηλαδή στην Ευρώπη τα 89 περίπου εκατομμύρια τόνοι τροφής που σπαταλούνται προκαλούν έκλυση 170 εκατομμυρίων τόνων ισοδύναμου CO2 ετησίως. Για την παραγωγή ενός κιλού βοδινού κρέατος καταναλώνονται έως και 10 τόνοι νερού.
Το φαγητό που παράγεται αλλά δεν καταναλώνεται απαιτεί για την παραγωγή του μια ποσότητα νερού «ίση με την ετήσια ροή του ποταμού Βόλγα στη Ρωσία» και ευθύνεται για «επιπλέον 3,3 δισεκατομμύρια τόνους αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα του πλανήτη» επισημαίνει η έκθεση. Το φαινόμενο όμως επιδεινώνεται λόγω του μεθανίου που απελευθερώνεται από τρόφιμα που σαπίζουν στις χωματερές.
Ο Άκιμ Στάινερ, επικεφαλής του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ (UNEP) χαρακτήρισε τη σπατάλη «σοκαριστική».
Σύμφωνα με έρευνα του βρετανικού οργανισμού WRAP, εάν οι Άγγλοι σταματούσαν να ξοδεύουν άσκοπα τροφή, οι θετικές συνέπειες για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, θα ισοδυναμούσαν με την κατάργηση ενός στα πέντε αυτοκίνητα που κυκλοφορούν: το 60% της τροφής που πετιέται αρκεί για να παράγει ενέργεια που ηλεκτροδοτεί πόλεις του 1 εκατομμυρίου κατοίκων.
Η τροφή είναι η πρώτη πηγή εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου. Από τη στιγμή της παραγωγής έως την διαχείριση αποβλήτων, ο κύκλος ζωής της τροφής ενός Γάλλου, αντιπροσωπεύει κατά μέσο όρο περίπου το 20% του συνόλου των καθημερινών εκπομπών. Επίσης, κατά την διάρκεια της παραγωγής και μέσα στα νοικοκυριά, χάνονται τεράστιες ποσότητες νερού.
Η δημιουργία απορριμμάτων τροφίμων όχι μόνο συμβάλει στο να χάνονται πολύτιμοι και συχνά περιορισμένοι πόροι, όπως το νερό, το έδαφος ή ενέργεια, συμβάλλει και στην αλλαγή του κλίματος. Σύμφωνα με την Οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών για τη Διατροφή και τη Γεωργία (FAO), για κάθε ένα κιλό τροφίμων που παράγονται, απελευθερώνονται 4,5 κιλά διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα.
Μέτρα δράσης
Στις 15 Μαΐου, οι ευρωβουλευτές συζητήσανε έκθεση που προτείνει μέτρα για τη 50% μείωση των απορριμμάτων των τροφίμων στην ΕΕ μέχρι το 2030. Ο στόχος αυτός είχε ήδη οριστεί από το νομοθετικό πακέτο για τα απόβλητα που εγκρίθηκε τον Μάρτιο.
Επίσης, η έκθεση συμπεριλαμβάνει αρκετές προτάσεις για τη μείωση των απορριμμάτων τροφίμων, όπως η διευκόλυνση της δωρεάς τροφίμων. Η έκθεση καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να προτείνει τροποποίηση της ισχύουσας οδηγίας για το ΦΠΑ, ώστε να εξουσιοδοτηθεί ρητά η φορολογική απαλλαγή για δωρεές τροφίμων. Οι δωρεές μειώνουν τα απόβλητα τροφίμων και ταυτόχρονα βοηθούν τους ανθρώπους που έχουν ανάγκη.
Η Ελλάδα βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις του πίνακα. Στο σύνολο απορριμμάτων τροφίμων ανά άτομο (σε κιλά), η Ελλάδα είναι 24η στους 27, με 80 κιλά. Πρώτοι είναι οι Ολλανδοί με 541.
Πώς να αποφύγουμε τη σπατάλη στα τρόφιμα
- Οργανώστε τα ψώνια σας. Καλύτερα να πηγαίνετε σε εβδομαδιαία βάση για να ψωνίζετε όσα σκοπεύετε να καταναλώσετε βάση διατροφικού προγράμματος.
- Μην αγοράζετε μεγάλες ποσότητες σε τρόφιμα, ειδικά αν είναι ευπαθή. Μην μπαίνετε στον πειρασμό να τα πάρετε επειδή είναι σε προσφορά ή έχουν μεγάλη έκπτωση. Η έκπτωση συχνά συνοδεύεται από σύντομη ημερομηνία λήξης, επομένως αν δεν προλάβετε να τα καταναλώσετε θα αναγκαστείτε να τα πετάξετε.
- Αν σας περίσσεψε φαγητό που δεν θέλετε να καταναλώσετε σύντομα, βάλτε το στην κατάψυξη. Έτσι θα διατηρηθεί πολύ περισσότερο.
- Αναζητήστε συνταγές στο διαδίκτυο που σας επιτρέπουν να κάνετε ανακύκλωση στο μαγειρεμένο φαγητό σας. Ακόμα και για το μπαγιάτικο ψωμί υπάρχουν άπειροι τρόποι να το αξιοποιήσετε στη μαγειρική σας, αντί να το πετάξετε.
- Αγοράζετε τοπικά και εποχιακά τρόφιμα, ειδικά φρούτα και λαχανικά. Γενικά όσο μικρότερη απόσταση διανύουν τα τρόφιμα για να φτάσουν μέχρι το πιάτο μας, τόσο λιγότερο επιβαρύνουν το περιβάλλον.
- Αναζητήστε προϊόντα με οικολογικές συσκευασίες για το περιβάλλον.
- Αν παρ’ όλα αυτά, αγοράσατε περισσότερα τρόφιμα από όσα μπορείτε να καταναλώσετε, μην τα πετάξετε. Μοιραστείτε τα.
