Οι άνθρωποι έχουν έρθει αντιμέτωποι με την πείνα και τον λιμό από τις απαρχές του κόσμου. Οι πρώτες, ιστορικά καταγεγραμμένες περιπτώσεις είναι αυτές στην Αρχαία Αίγυπτο, με σκηνές του λιμού να απεικονίζονται στους τοίχους των τάφων του Φαραώ.
Ο λιμός είναι πιο σπάνιο φαινόμενο σήμερα αλλά εξακολουθεί να συμβαίνει. Ορισμένες περιοχές πλήττονται από τη λεγόμενη «σιωπηλή πείνα» που ξεφεύγει της παγκόσμιας προσοχής. Σε άλλες περιπτώσεις η απειλή είναι ξεκάθαρη. Αυτή τη στιγμή, 20 εκατομμύρια άνθρωποι, σε τέσσερις χώρες διατρέχουν πραγματικό κίνδυνο.
Τρεις από αυτές τις χώρες – το Νότιο Σουδάν, η Νιγηρία και η Σομαλία (η τέταρτη είναι η Υεμένη) – βρίσκονται στην υποσαχάρια Αφρική, τη φτωχότερη και λιγότερο ανεπτυγμένη περιοχή του κόσμου, όπου η «εποχή της πείνας» κορυφώνεται το καλοκαίρι.
Η Σομαλία αντιμετωπίζει τη χειρότερη ξηρασία της τα τελευταία 70 χρόνια. Οι χώρες αυτές βρίσκονται επίσης σε ζώνες συγκρούσεων: ο πόλεμος και η ανασφάλεια εμποδίζουν τις ανθρωπιστικές επιχειρήσεις και θέτουν σε κίνδυνο εκατομμύρια ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων εκατοντάδων χιλιάδων παιδιών.
Η πείνα συνδέεται κυρίως με τη φτώχεια, ενώ ο λιμός είναι πιο συχνά αποτέλεσμα πολέμου ή φυσικών καταστροφών. Είναι μια ακραία μορφή διατροφικής κρίσης και αυτής προηγούνται οι καταστάσεις που οι ειδικοί αποκαλούν «επισιτιστική ανασφάλεια» και «υποσιτισμό». Δεδομένου ότι αυτοί οι τεχνικοί όροι είναι δύσκολο να κατανοηθούν, συχνά χρησιμοποιείται η λέξη «πείνα», χωρίς, ωστόσο, αυτό να είναι ορθό.
Η πείνα είναι μια φυσική κατάσταση, η επισιτιστική ανασφάλεια είναι ευρύτερη κατάσταση. Σημαίνει, σύμφωνα με την Monde Diplomatique ότι οι άνθρωποι δεν έχουν καθημερινή πρόσβαση σε αρκετά τρόφιμα – ή διαφορετικά είδη τροφίμων – ώστε να έχουν μια υγιή και ενεργή ζωή και ότι ζουν συνεχώς υπό τον φόβο της πείνας.
Για παράδειγμα ένας μέσος αγρότης στην Αφρική, που έχει κάποια έκταση γης, μπορεί να αναγκαστεί να πουλήσει σε πολύ χαμηλή τιμή τη σοδειά του την εποχή που όλοι πωλούν. Δεν μπορεί όμως να την κρατήσει για να την πουλήσει αργότερα, σε καλύτερη τιμή, καθώς δεν έχει τους κατάλληλους χώρους για να τη διατηρήσει, χωρίς να του σαπίσει. Τα χρήματα που είναι λιγοστά δεν φτάνουν για τη συντήρηση της οικογένειας για όλη τη χρονιά καθώς πρέπει να αγοράσει και τα τρόφιμα που δεν παράγει. Σε αυτούς τους αγρότες οι τράπεζες δεν δίνουν δάνεια χωρίς εγγύηση. Έτσι χωρίς χρήματα και με τα τρόφιμα να λιγοστεύουν οι γονείς της οικογένειας αρχίζουν να παραλείπουν γεύματα για να τρώνε περισσότερο τα παιδιά. Όσο φτωχότερη η οικογένεια, τόσο μεγαλύτερη είναι η κρίση στα τρόφιμα.
Η επισιτιστική ανασφάλεια είναι αποτέλεσμα συνδυασμού της φτώχειας, της έλλειψης ανάπτυξης – γεωργικής, οικονομικής, κοινωνικής και πολιτικής – και της ανεπαρκούς πρόσβασης σε βασικές υπηρεσίες. Στις αγροτικές περιοχές όπου αυτές οι παροχές είναι περιορισμένες, ένα μόνο γεγονός μπορεί να εξαλείψει εντελώς τις οικονομίες μιας οικογένειας: μια ξηρασία, ένας θάνατος, μια απροσδόκητη ασθένεια.
Η πείνα οδηγεί σε προβλήματα υγείας που με τη σειρά τους επηρεάζουν την ικανότητα των ανθρώπων να δουλέψουν. Αυτό μειώνει την ικανότητά τους να έχουν αρκετά τρόφιμα. Κι αυτό επηρεάζει περαιτέρω την υγεία τους. Παράλληλα πολλοί άνθρωποι σε περιοχές με ανεπαρκείς υποδομές υγειονομικής περίθαλψης πάσχουν από AIDS. Στη χειρότερη κατάσταση βρίσκονται οι φτωχότεροι, οι οποίοι δεν έχουν ούτε ασφάλιση υγείας, ούτε χρήματα για να πληρώσουν για τη θεραπεία τους.
Σε ορισμένες αφρικανικές χώρες – συμπεριλαμβανομένης της Σομαλίας, του Νότιου Σουδάν και της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό – οι συγκρούσεις αποτελούν το μεγαλύτερο εμπόδιο για την εξάλειψη της πείνας. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να καλλιεργήσουν, να εκτρέφουν ζώα ή να ιδρύσουν μια επιχείρηση καθώς μετακινούνται συνεχώς προκειμένου να γλιτώσουν από τη βία. Οι οικονομίες καταρρέουν και οι τιμές των τροφίμων εκτινάσσονται. Η εκπαίδευση, η υγειονομική περίθαλψη και το εμπόριο καταρρέουν κι ένας άνθρωπος δεν μπορεί να κερδίσει τα προς το ζην.
Ως νέα απειλή προβάλει και η κλιματική αλλαγή. Επιστήμονες και γεωργοί ανησυχούν για αντίκτυπο της κλιματικής αλλαγής στους Αφρικανούς αγρότες και κτηνοτρόφους, οι οποίοι έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη του φαινομένου πολύ λιγότερο σε σχέση με τους συναδέλφους τους στις πλούσιες χώρες, αλλά αντιμετωπίζουν άμεσα τα αποτελέσματα.
Σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής, οι ξηρασίες γίνονται ολοένα πιο συχνές και πιο έντονες και απειλούν ολόκληρους πληθυσμούς. Η κλιματική αλλαγή, σε συνδυασμό με την αύξηση του πληθυσμού, εξαντλεί τη γη. Οι αγροτικές οικογένειες αναγκάζονται να καλλιεργούν όλο και λιγότερο εύφορη γη, έχουν στη διάθεσή τους ελάχιστη τεχνολογία και τελικά παράγουν όλο και λιγότερο.
Ο ζοφερός αυτός κύκλος μπορεί να σπάσει. Παρά τους αμείλικτους αριθμούς, τα πράγματα βελτιώνονται για πολλούς Αφρικανούς. Το ποσοστό των ανθρώπων που πεινούν είναι μικρότερο σε σχέση με 20 χρόνια πριν. Οι κυβερνήσεις της Αφρικής και οι οργανισμοί, όπως το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα, επιτυγχάνουν κάποια πρόοδο. Η Αφρική είναι, ωστόσο, τεράστια και η κατάσταση είναι διαφορετική σε κάθε μέρος.
Ο χάρτης της πείνας στην Αφρική – Με σκούρο κίτρινο οι χώρες που βρίσκονται σε επίπεδο συναγερμού και με ανοιχτό κίτρινο οι χώρες που βρίσκονται αντιμέτωπες με σοβαρή επισιτιστική ανασφάλεια.
Οι χώρες της Κεντρικής Αφρικής παλεύουν με την πείνα αλλά η Δυτική Αφρική έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο τα τελευταία 25 χρόνια, μειώνοντας το ποσοστό των ανθρώπων που υποσιτίζονται από 24% σε 10%.
Η Νότια Αφρική, η οποία είχε ήδη μεγαλύτερη επισιτιστική ασφάλεια, βελτιώνεται ακόμη περισσότερο. Η καλή αντίδρασή της στην ξηρασία απέτρεψε μια μεγάλη καταστροφή το 2016.
Η Ανατολική Αφρική έχει σημειώσει ικανοποιητική πρόοδο, αλλά έχει ακόμη πολύ δρόμο. Η Αιθιοπία, αν και η οικονομία της αναπτύσσεται, εκτιμάται ότι θα χάσει το 16,5% του ΑΕΠ της, εξαιτίας του υποσιτισμού των παιδιών.
Ο ΟΗΕ στοχεύει στην εξάλειψη της πείνας και του υποσιτισμού μέχρι το 2030. Πρόκειται για έναν από τους κορυφαίους στόχους του προγράμματος για την αειφόρο ανάπτυξη. Ωστόσο, η κλιματική αλλαγή και οι συγκρούσεις παρεμποδίζουν αυτή την πρόοδο και περισσότερα πράγματα πρέπει να γίνουν.
