Οι «Big Tobacco», όπως είναι γνωστές οι πέντε μεγαλύτερες καπνοβιομηχανίες παγκοσμίως (Philip Morris International, British American Tobacco, Imperial Brands, Japan Tobacco International, China Tobacco) χρηματοδοτούν το λόμπι κατά του καπνίσματος, αλλά μια διαρροή εταιρικών εγγράφων αποκαλύπτει τον πραγματικό λόγο για τον οποίο συμβαίνει αυτό.
Οι κορυφαίοι εμπειρογνώμονες του κόσμου στον τομέα του καπνού και της υγείας συγκεντρώθηκαν σε συνέδριο στη Νότια Αφρική πριν από λίγο καιρό για να συζητήσουν το πώς θα μπορέσουν να αποτρέψουν τον θάνατο, εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως, που πεθαίνουν από ασθένειες οι οποίες σχετίζονται με το κάπνισμα.
Ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα θέματα στο συνέδριο, ήταν εκείνο υπό τον τίτλο «Ενώνοντας τον κόσμο για μια γενιά χωρίς καπνό» που προώθησε μια νέα οργάνωση που δημιουργήθηκε πέρυσι και ονομάζεται «Ίδρυμα για έναν κόσμο χωρίς καπνό» (FSFW). Αυτό το ίδρυμα υποστηρίζει ότι είναι ένας «ανεξάρτητος μη κερδοσκοπικός οργανισμός που δημιουργήθηκε για να επιταχύνει τις παγκόσμιες προσπάθειες για τη μείωση των επιπτώσεων στην υγεία και των θανάτων από το κάπνισμα, με στόχο την τελική εξάλειψη του καπνίσματος παγκοσμίως».
Επικεφαλής του είναι ο Derek Yach, πρώην αξιωματούχος της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας (WHO), ο οποίος δούλεψε στην πρωτοποριακή παγκόσμια συνθήκη για την καταπολέμηση του καπνίσματος, τη Σύμβαση Πλαίσιο για τον Καπνό (FCTC). Όλα καλά μέχρι εδώ. Το πρόβλημα ξεκινάει, όπως σημειώνουν πολλοί παράγοντες και ειδικοί, από το ότι το FSFW θα λαμβάνει 80 εκατομμύρια δολάρια ετησίως – για τα επόμενα 12 χρόνια – από τη μεγαλύτερη εταιρεία καπνού παγκοσμίως, τη Philip Morris International (PMI), τους κατασκευαστές του Marlboro κ.α.
Προς αναζήτηση νέων συμμάχων
Μια συνεδρίαση στο πλαίσιο της διάσκεψης κατέληξε στο συμπέρασμα, ότι η ίδρυση του FSFW «εγείρει κρίσιμα ερωτήματα» επειδή παραβιάζει θεμελιώδεις αρχές αποδεχόμενη χρηματοδότηση από την καπνοβιομηχανία. Εκφράστηκε ο φόβος, ότι αυτό θα αποσπάσει την προσοχή από τις προτεραιότητες της FCTC, θα προκαλέσει σύγχυση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το κοινό και τους υπεύθυνους για τη χάραξη πολιτικής, και θα προωθήσει τα «κοινωνικά» αφηγήματα των καπνοβιομηχάνων, στην προσπάθειά τους να εμφανιστούν ως «σοβαροί» και «υπεύθυνοι» έναντι του κόσμου.
Και φαίνεται ότι αυτό ακριβώς κάνει η PMI. ‘Οπως αναφέρει το «The Conversation», ο ιστότοπος της εταιρείας αναφέρει ότι η PMI «σχεδιάζει ένα μέλλον χωρίς καπνό». Νωρίτερα φέτος, η εταιρεία έβγαλε διαφημίσεις με τον τολμηρό ισχυρισμό ότι ο μεγαλύτερος παραγωγός τσιγάρων στον κόσμο προσπαθούσε επίσης… να «το κόψει»…
Τι συμβαίνει λοιπόν; Σύμφωνα με πληροφορίες, η ΡΜΙ επενδύει δισεκατομμύρια δολάρια σε μια προσπάθεια αποκατάστασης της φήμης της και μετατροπής της, τουλάχιστον στην δημόσια συζήτηση, από μια εταιρία με κακή φήμη για δεκαετίες, σε μία εταιρία που μπορείς να εμπιστευτείς. Υπάρχει όμως μια μεγάλη διάκριση μεταξύ του «με καπνό» και «χωρίς καπνό». Το όραμα της PMI για ένα «μέλλον χωρίς καπνό» είναι εκείνο στο οποίο οι καταναλωτές δεν εγκαταλείπουν τον καπνό, αλλά φεύγουν από τα τσιγάρα και πάνε σε «προϊόντα με μειωμένο κίνδυνο», όπως τη νέα μέθοδο καπνίσματος με ατμό που περιέχει νικοτίνη, χωρίς, όμως, να καίγεται και να παράγεται καπνός τσιγάρου.
Όπως παραδέχεται ο διευθύνων σύμβουλος της PMI, Αντρέ Καλαντζόπουλος, «η πρωταρχική επιχειρηματική μας στρατηγική είναι να αντικαταστήσουμε τα τσιγάρα με λιγότερο επιβλαβείς, χωρίς καπνό, εναλλακτικές λύσεις. Αυτό ονομάζουμε μέλλον χωρίς καπνό». Πρόκειται για τις κομψά σχεδιασμένες συσκευές, τα γνωστά IQOS, χρησιμοποιούν όχι την καύση αλλά τον θερμαινόμενο καπνό. Παρά το γεγονός ότι προωθούνται έντονα από την PMI, η ασφάλειά τους παραμένει υπό συζήτηση.
Η διορατικότητα των σχεδίων των δημοσίων σχέσεων της PMI περιγράφεται σε δύο έγγραφα της εταιρίας από το 2014, που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα από το Reuters. Το πρώτο έγγραφο για την «προσέγγιση» στα «ζητήματα των εταιρικών υποθέσεων» προειδοποίησε ότι το μέλλον των «Big Tobacco» «δεν θα γίνει ευκολότερο», καθώς ο κλάδος αντιμετωπίζει πιέσεις από την αύξηση των κανονιστικών ρυθμίσεων, από τις οργανώσεις κατά του καπνίσματος και την όλο και μεγαλύτερη διάδοση της κουλτούρας ότι το κάπνισμα είναι κοινωνικά απαράδεκτο. Για να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση η εταιρεία σχεδίαζε να προωθήσει τα προϊόντα «μειωμένου κινδύνου», όπως το iQOS. Αυτό θα οδηγήσει στην «διατήρηση του δικαιώματος των καταναλωτών να αγοράζουν προϊόντα καπνού».
Το δεύτερο έγγραφο, ένα δεκαετές σχέδιο εταιρικών υποθέσεων, δίνει περισσότερες πληροφορίες. Ο γενικός στόχος της εταιρείας ήταν να καθιερώσει την PMI ως έναν αξιόπιστο και απαραίτητο εταίρο, που θα ηγούνταν του κλάδου φέρνοντας «λύσεις στο τραπέζι». Ήθελε να «καθιερώσει τη νομιμότητα των εταιρειών καπνού να συμμετέχουν στη συζήτηση κανονιστικών ρυθμίσεων» σχετικά με τα προϊόντα «μειωμένου κινδύνου» και να αποτελέσει «μέρος της λύσης». Αντί να κατηγορείται ότι παράγει ένα προϊόν που σκοτώνει τον ένα στους δύο μακροχρόνιους χρήστες του, θα έκανε μια τολμηρή προσπάθεια να γίνει ένας «έμπιστος συνεργάτης» που προσφέρει «λύσεις».
Αλλά ο διαχρονικός στρατηγικός στόχος για όλο και μεγαλύτερο κέρδος δεν μπορεί να κρυφτεί. Τα έγγραφα περιγράφουν επίσης την πρόθεση της PMI να χρησιμοποιήσει τις στρατηγικές των δημοσίων σχέσεων για «διαίρει και βασίλευε», διασπώντας την παγκόσμια κοινότητα για την υπεράσπιση της δημόσιας υγείας, συνεργαζόμενη με κάποιους από τους οργανισμούς που προωθούν τη μείωση των βλαβών από το κάπνισμα. Η PMI θέλει να «βρει συμμάχους που δεν μπορούν να αγνοηθούν» και να ενισχύσουν τις φωνές των υποστηρικτών της μείωσης των βλαβών έναντι εκείνων που προωθούν την ολοκληρωτική απαγόρευση.
«Σχετικά με τα ηλεκτρονικά τσιγάρα και άλλα προϊόντα με μειωμένο κίνδυνο (…) υπάρχουν τμήματα στο κίνημα κατά του καπνίσματος που μπορούν να αξιοποιηθούν. Αυτό ήταν εμφανές κατά την πρόσφατη διάσκεψη» αναφέρεται στα έγγραφα. Προσθέτουν, ότι σχεδιάζεται η προώθηση των εταιρικών στόχων «μέσω τρίτων», όπως μια «συμμαχία αξιόπιστων αγγελιοφόρων» που θα καταλήξει σε ένα είδος «συμμαχίας» με την καπνοβιομηχανία.
Απαντώντας στην διαρροή των εγγράφων της, η Philip Morris International δήλωσε «ότι η ενεργή συμμετοχή εμπειρογνωμόνων στον τομέα της δημόσιας υγείας, των υπευθύνων για τη χάραξη πολιτικής, των επιστημόνων και της βιομηχανίας είναι ο καλύτερος τρόπος αποτελεσματικής αντιμετώπισης των κανονισμών για τον καπνό, υπέρ του πραγματικού συμφέροντος δισεκατομμυρίων καπνιστών. Ελπίζουμε να προχωρήσουμε, όλοι οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής για τον καπνό θα κληθούν σε ανοιχτό διάλογο και στο μεταξύ θα συνεχίσουμε να μιλάμε με τις κυβερνήσεις για πολιτικές που μπορούν να αντιμετωπίσουν τον αντίκτυπο του καπνίσματος στην υγεία». Πάντως το έγγραφο για τον δεκαετή σχεδιασμό της PMI αναφέρει ότι η εταιρεία προτίθεται να «μεγιστοποιήσει τις εμπορικές ευκαιρίες και να αυξήσει το μερίδιο αγοράς» των παραδοσιακών τσιγάρων. Συνεπώς, το πώς εννοεί η PMI έναν «κόσμο χωρίς καπνό» μένει να αποδειχθεί στην ζωή.
