Σε πρόσφατη αποστολή μου στη Θράκη επισκέφθηκα τα Πομακοχώρια, εκεί όπου το ελληνικό κράτος έχει ρίξει μαύρη πέτρα πίσω του αφήνοντας τους κατοίκους των χωριών αυτών στο έλεος της κάθε πολιτικής της Τουρκίας, δημιουργώντας μόνο ευάλωτους πολίτες και φοβισμένες κοινωνίες.
Κείμενο φωτογραφίες Μαρία Γιαχνάκη
Οι πομάκοι είναι έλληνες οι οποίοι ζουν και αναπνέουν τον ελληνικό αέρα , πηγαίνουν σε ελληνικά σχολεία και μιλούν ελληνικά. Το θρήσκευμά τους , μουσουλμανικό έχει γίνει η πέτρα του σκανδάλου ώστε η Τουρκία να τους διεκδικεί ακόμη και με τον πιο εκβιαστικό τρόπο. Πέρασαν πολύ δύσκολα στο πέρασμα των χρόνων οι Πομάκοι και περνούν ακόμη πιο δύσκολα όταν η Ελλάδα τους αφήνει στην τύχη τους, αγνοώντας ότι είναι μια δυναμική κοινωνία που μπορεί να συντελέσει στην διάσωση του ελληνισμού της Θράκης.
Ο Ιφάν Μεχμέτ Αλί , Πομάκος και πατριώτης Έλληνας μας μίλησε για την κληρονομιά που κουβαλά στην πλάτη του, για την αγάπη του στην πατρίδα και για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι πομάκοι που εκβιάζονται από την Τουρκία και ξεχνιούνται από την Ελλάδα.
Η συνέντευξη που θα διαβάσετε έχει αποδοθεί όπως ακριβώς μίλησε ο περήφανος Έλληνας, βάζοντας με τα απλά λόγια το θέμα στην σωστή του βάση, χρησιμοποιώντας βιώματα της καθημερινότητας.
Πού γεννηθήκατε;
Εδώ στο χωριό μου στην Μάντενα, εδώ γεννήθηκα, εδώ ζω και δεν έχω σκοπό να το εγκαταλείψω. Το αγαπώ πάρα πολύ το χωριό μου.
Έχω φύγει μόνο για δουλειά 6-7 μήνες αλλά δεν παύει η αγάπη μου για να το εγκαταλείψω…
Μας αναγκάζει η ανάγκη, να φεύγουμε, δε σημαίνει ότι όταν κάποιος φύγει από το χωριό το εγκαταλείπει σε αναγκάζει, να πας να βρεις κάπου να δουλέψεις.
Την γλώσσα και τα έθιμα που ξέρουμε ότι σας απαγορεύουν να την μιλάτε και να τηρείται τις παραδόσεις που τα μάθατε;
Όλα αυτά τα ήθη και τα έθιμα δεν τα μάθαμε από το σχολείο τα μάθαμε από τους δικούς μας ανθρώπους. Ξέρω πομάκικα τραγούδια, τα έμαθα ακούγοντας από τη μαμά μου που τραγουδούσε, τη γλώσσα, όλα αυτά πάνε από γενιά σε γενιά δηλαδή μας τα παραδίδουν .Τραγούδια, παραμύθια, η γλώσσα, μαγειρική…
Παλιά ήταν πολύ διαφορετικά δεν υπήρχαν τηλεοράσεις, δεν υπήρχαν κινητά… Εγώ πρόλαβα το βράδυ, δεν είχαμε ούτε καφενεία, έρχονταν για συζήτηση στου παππού μου στο σπίτι 3-4 άτομα και έλεγαν διάφορα μέχρι και παραμύθια.
Αδικίες λόγω του ότι είστε Πομάκοι έχετε βιώσει;
Παλαιότερα ήταν για εμάς πολύ πιο δύσκολα, είχαμε αδικίες… Θα σου πω ένα παράδειγμα, όπως το έζησα όταν ήμουν 15 ετών παιδί.
Το σπίτι αυτό ήταν του μπαμπά μου εδώ μέναμε, εγώ έχτισα αλλού.
Μια φορά έπεσε μια μπόρα μεγάλη κράτησε μέρες, το ποτάμι φούσκωσε πάρα πολύ, εμάς ο τοίχος αυτός ράγισε και δε γινόταν να το επισκευάσουμε, είχε υποστεί σοβαρή ζημιά το σπίτι
Έπρεπε να πάρουμε άδεια και είπαμε να μην το ξεκινήσουμε παράνομα, δεν ήταν ένα ντουβαράκι, έπρεπε να φτιάξουμε όλο αυτό το κομμάτι. Έπρεπε να βγάλουμε άδεια. Δύο ολόκληρα χρόνια περιμέναμε αυτήν την άδεια και δεν μας την έδιναν…
Μια μέρα, εγώ ήμουν 15 χρονών, ήμασταν μια οικογένεια με σοβαρά προβλήματα.
Εμείς μεγαλώναμε και μας πρόσεχε ο παππούς και η γιαγιά, υποβάλαμε αυτήν την άδεια δυο ολόκληρα χρόνια. Μια μέρα μας φωνάζει ο μηχανικός και μας λέει δεν πρόκειται να την πάρετε μου το ξεκαθάρισε ο Νομάρχης ότι σε μουσουλμάνο άδεια δεν πρόκειται να δώσουμε.
Το άκουσε ο παππούς και το συζητούσε με τη γιαγιά, λέει έτσι κι έτσι με φώναξε ο μηχανικός, στενοχωρημένος, ο Νομάρχης δε μας υπογράφει την άδεια, δε θα μας τη δώσει. Να δούμε πώς μπορούμε να το κάνουμε το σπίτι να το διορθώσουμε.
Την άλλη μέρα με φωνάζει η γιαγιά μου, εγώ ήμουν 15 χρονών, μου λέει, αυτά που θα σου πω θέλω να τα κάνεις, θα σε στείλω στην Ξάνθη. Θα σου δώσω αυτά εδώ κι εσύ θα πας να βρεις τον Νομάρχη και θα του τα δώσεις και θα του πεις αυτά που σου λέω.
Μου τα μάζεψε αυτά που σου λέω σε μία σακούλα, είδα μέσα ταυτότητες, απολυτήρια στρατού του μπαμπά μου, του παππού μου, εκλογικά διάφορα. Θα τα πας στο Νομάρχη και θα του πεις με έστειλε η γιαγιά μου και αυτά στα παραδίδω, τι μας θεωρείς, Τούρκους, Βούλγαρους, Αλβανούς; Δώσε μας ένα χαρτί να φύγουμε νόμιμα. Τότε έφευγαν πάρα πολλοί Μουσουλμάνοι προς Τουρκία εμείς δεν μπορούσαμε δεν είχαμε οικονομική άνεση και είχαμε τόσα προβλήματα.
Κάθε φορά που εμάς το σπίτι μας ήταν ραγισμένο κάθε φορά που έβρεχε εμείς δεν μπορούσαμε να μείνουμε μας φιλοξενούσαν γείτονες.
Κατέβηκα στην Ξάνθη βρήκα το γραφείο του Νομάρχη, θυμάμαι έξω από το γραφείο ήταν ένας κύριος χοντρός ντυμένος με κοστούμι και μου λέει: “Τι θέλεις;”
Λέω: ” Τον κο Νομάρχη”
– Θα μου πεις εμένα πρώτα…
-Λέω: “Είσαι Νομάρχης;”
Εγώ τώρα έτσι που τον είδα δεν μου φάνηκε ότι είναι…
Λέει: “όχι, δεν είμαι ο Νομάρχης, αλλά πρέπει εμένα να μου πεις πρώτα…”
Λέω: “όχι, αφού δεν είσαι Νομάρχης…”
Άρχισε να μου αγριεύει εμένα αυτός ο κύριος.
Εκεί που άρχισε να μου υψώνει τη φωνή, ανοίγει μία πόρτα, βγαίνει ένας κύριος ψηλός λέει “τι έγινε εδώ;” Εγώ κατάλαβα ήταν πιο κουστουμαρισμένος… λέω: “είστε ο κος Νομάρχης;”
Λέει “ναι”
Λέω “εσάς θέλω”
Πάω στο Νομάρχη, λοιπόν και του δίνω αυτά που είχα στη σακούλα του λέω “αυτά που μου είπε η γιαγιά”, του τα άδειασα… Μου λέει “γιατί;” Του λέω την ιστορία που μου είχε πει η γιαγιά
Θυμάμαι σηκώθηκε να είναι καλά αυτός ο άνθρωπος, τα ξαναμάζεψε στο σακουλάκι μου τα ξανάδωσε και μου λέει.
” Πάρ’ τα και πες στη γιαγιά σε δυο μέρες θα σας δώσω την άδεια”.
Εγώ τρελάθηκα λέω εγώ αυτό το νέο θα το μεταφέρω;
Από τη χαρά μου του λέω “πως σε λένε?” Μου λέει, “Φάνη”, ο Νομάρχης. “Εσένα;” Του λέω “Ιφάν.” “Α”, λέει, “κοντά είμαστε συνονόματοι!”
“Φάνη θα σε φωνάζουμε”, λέει ο Νομάρχης. “Θα έρθω και στο χωριό σου να σε βρω”. Λέω, “θα χαρώ πάρα πολύ”. Και όντως αυτός ο άνθρωπος, να είναι καλά, ερχόταν συχνά, και στο σπίτι μας 3-4 φορές. Και από κει βγήκε το όνομα Φάνης
Και όντως μας έδωσε σε δυο μέρες την άδεια, δεν το πίστευε και ο ίδιος ο μηχανικός σου λέει τι έγινε; Και έτσι ξεκινήσαμε και το φτιάξαμε το σπίτι και είναι νόμιμο.
Ο Ιφάν, όμως ξεδίπλωσε στο σεντόνι της μνήμης του και άλλα βιώματα που πραγματικά συγκλονίζουν όποιον τα ακούει.
Δεν ξέρω τι είχε κάνει ο παππούς μου, μου ήρθε τώρα μια εικόνα που δε θα την ξεχάσω, παίζαμε εμείς εκεί παιδιά και ο χωροφύλακας έριξε μια σφαλιάρα στον παππού μου. Δηλαδή παλιά έτρεμαν φοβόντουσαν … Στο μύλο να πάνε να κάνουν αλεύρι, έτρεμαν, μέχρι τις 5 η ώρα, να μην παρανομήσει, με τις μπάρες, τότε που έκλειναν. Ξέρεις τι ήταν αυτό για εμάς;
Αυτά από το ’85 και μετά άρχισαν να χαλαρώνουν
Ως τότε όμως για μας ήταν πάρα πολύ δύσκολα, δεν θέλει γράμματα για να το καταλάβεις, να ξέρεις ότι μέχρι τις 12 το βράδυ πρέπει να επιστρέψεις να περάσεις την μπάρα αλλιώς έκλεινε.
Θεωρείτε ότι η Ελλάδα έκανε λάθη με εσάς;
Παλιά έκανε σοβαρά λάθη η Ελλάδα σε εμάς τους Πομάκους. Εμείς δεν ήρθαμε από πουθενά, εδώ γεννηθήκαμε… Δεν έχουμε καμία σχέση με Τούρκους, δεν έχουμε ρίζες από την Τουρκία.
Οι Πομάκοι ζούσαν στο βουνό της Ροδόπης πριν μπουν τα σύνορα, αν πάμε στη Βουλγαρία εδώ στα χωριά άνετα συνεννοούμαστε, αν πάω πιο βαθιά δυσκολευόμαστε άλλοι οι Βούλγαροι άλλοι οι Πομάκοι. Και συγγενείς έχουμε που πιάστηκαν στην Βουλγαρία…
Με τα λάθη που έκανε παλιά η Ελλάδα, ανάγκασε πολύ κόσμο να φύγει στην Τουρκία γιατί και να είχε την οικονομική δυνατότητα κάποιος από τη στιγμή που δεν σου έδινε άδεια, ο κόσμος είχε ένα φόβο…
Θυμάμαι λοιπόν που παίζαμε εμείς παρακάτω και ήρθε ο χωροφύλακας και έριξε σφαλιάρα στον παππού μου… Αυτό δε σημαίνει ότι μισώ… λέμε μια πομάκικη παροιμία: “Το πουλάκι ακόμα και τη φωλιά του την αγαπάει” , μας στενοχωρούσε τότε αυτό γιατί δεν ήμασταν κάτι διαφορετικό, ήμασταν Έλληνες και μας στενοχωρούσε αυτή η αδικία .
Τα πράγματα τώρα έχουν αλλάξει και σήμερα είναι δίκαια δεν έχει να νιώθει κάποιος ότι αυτά που δικαιούται ο Γιάννης, ο Ιφάν δεν τα δικαιούται…
Πως ήταν η κατάσταση εκείνη την δύσκολή περίοδο του διωγμού;
Παλιά δεν μας άφηναν ούτε τα παιδιά μας να πάνε να μορφωθούνε. Δεν μας άφηναν να πάνε να σπουδάσουν, τα σχολεία μας ήταν σε χάλια κατάσταση, δάσκαλος πότε ερχόταν και πότε όχι.
Τώρα η Τουρκία παίζει τα παιχνίδια της, αυτά που κάνουν ούτε το 1/4 δε θα τολμούσε κάποιος να πάει να τα κάνει στην Τουρκία. Έχει ανοιχτές πόρτες και παίζει ο καθένας…
Έχουν αρχίσει να ξεφεύγουν οι άνθρωποι που δουλεύουν για τα συμφέροντα της Τουρκίας
Αυτοί που κάνουν προπαγάνδα πιστεύετε ότι το κάνουν κατ ανάγκη;
Το ότι έχεις επηρεαστεί δε σημαίνει ότι έχει περάσει και στο αίμα σου… Το αίμα νερό δεν γίνεται, δηλαδή αφού γεννήθηκες Έλληνας. Εγώ πιστεύω ότι ακόμη κι αυτοί που πληρώνονται και ζούνε με αυτό, πάλι μέσα τους πιστεύω, ότι παρότι κάνουν αυτή την προπαγάνδα
Επειδή τους ξέρω σαν ανθρώπους δεν πιστεύω ότι μέσα τους πιστεύουν αυτά που λένε και προσπαθούν να τα περάσουν έξω…
Σου λέει από τη στιγμή που είναι η δουλειά σου και παίρνεις κάποια χρήματα επειδή είσαι μισθωτός από το Προξενείο ή από την Τουρκία, πρέπει να προσφέρεις. Και άκουσα ένα βιντεάκι την προεκλογική περίοδο που ο Ντεντές προσπαθούσε έτσι με μίσος να επιβληθεί. Εγώ επειδή τον γνωρίζω τον άνθρωπο δεν πιστεύω ότι αυτά που έλεγε τα πίστευε μέσα του…
Ξέρω ότι είναι από ένα χωριό όπως κι εγώ και αυτού ο παππούς όπως και οι γονείς μου έχει πολεμήσει και δεν μπορώ να πιστέψω ότι αυτός ο άνθρωπος αυτά που έλεγε τα πιστεύει…
Το χρήμα είναι άτιμο.
Ο τρόπος που λειτουργούν τα σχολεία σας δυσκολεύει στην καθημερινότητα;
Αυτό το πρόβλημα παραμένει στην περιοχή, τα σχολεία μας είναι μειονοτικά. Αυτό για όλους τους γονείς είναι σοβαρό πρόβλημα. Έχω όμως μεγάλη ελπίδα ότι σύντομα θα έχουμε αλλαγή
‘Οταν είναι μειονοτικό το σχολείο τα μισά μαθήματα γίνονται στα Τουρκικά και τα μισά στα Ελληνικά και όταν κάποιο παιδί ένα μάθημα, όπως είναι τα μαθηματικά, τα έχει κάνει στο δημοτικό μόνο στα Τουρκικά πάει στο Γυμνάσιο και δυσκολεύεται, δηλαδή εγώ ένα χρόνο το έζησα με την κόρη μου, όταν πήγε στο Γυμνάσιο που είναι Δημόσιο δυσκολεύτηκε δε γνώριζε αυτά τα συν, πλην… Αυτό το έχουμε κάνει αίτημα με τους συγχωριανούς μου, το έχουμε ζητήσει και με έγγραφο. Τώρα τη λύση που μας έχει δώσει η Ελλάδα δεν τη θεωρούμε ικανοποιητική. Αν κάποιος γονέας δεν θέλει να στείλει το παιδί του σε μειονοτικό σχολείο του δίνει τη δυνατότητα με χρήματα για ένα ταξί να πάει στην Ξάνθη
Για εμάς δεν είναι ικανοποιητική λύση γιατί, όπως θα είδατε, τη διαδρομή πώς θα την κάνει ένα παιδάκι 7 χρονών που είναι στη α’ τάξη του δημοτικού και το χειμώνα που πιάνουν οι παγωνιές, να την αντέξει. Και να την αντέξει μπαίνει σε σοβαρό κίνδυνο γιατί με λίγη παγωνιά κλείνουν οι δρόμοι. Πιστεύω όμως ότι σύντομα θα έχουμε, θα ιδρύσουν ένα σχολείο πιο κοντά σε κάποιο χωριό.
Το μίσος που προσπαθούν κάποιοι να ριζώσουν ανάμεσα σε όλους εσάς έχει επηρεάσει τις ζωές σας;
Κάποιο μίσος, δεν έχουμε είμαστε αγαπημένοι, ειρηνικοί, απλώς δεν είμαστε Τούρκοι, είμαστε έλληνες και αυτό πρέπει να το καταλάβει η Ελλάδα. Ο παππούς μου, πάντα μου έδειχνε τον ουρανό και μου έλεγε: ” Ξέρεις ποτέ δε θα ξεχωρίζεις ανθρώπους Μουσουλμάνους ή Χριστιανούς. Στον ουρανό δεν υπάρχει φράχτης που λέει από δω ο Ιφάν από εκεί ο Γιάννης.”
Ο παππούς είχε πολεμήσει, είχε περάσει δύσκολα χρόνια…
Και από τους φίλους που έχω μιλήσει δεν έχω καταλάβει κάποιος να μισεί. Δεν είναι όλοι καλοί αλλά είναι πολλοί λίγοι αυτοί…
Το μόνο που μου έλεγε ο παππούς να φοβάσαι τους ανθρώπους αυτούς που δεν πιστεύουν. Όποιος δεν έχει φόβο Θεού μέσα του τα πάντα μπορεί να κάνει.
Σας πληγώνει η Ελλάδα;
Αυτό που με πληγώνει είναι όταν ακούν ας πούμε στην υπόλοιπη Ελλάδα το όνομα Ιρφάν, νομίζουν ότι είμαι Τούρκος. Δεν είμαι όμως Τούρκος, οι Πομάκοι δεν είμαστε Τούρκοι, είμαστε Έλληνες. Μετά τους συγχωρώ και λέω, που να ξέρουν και αυτοί τι γίνεται εδω΄στην Θράκη.!
