Για τους περισσότερους ανθρώπους στον κόσμο, το βαμβάκι είναι απαλό. Για εκατομμύρια πολίτες-δούλους του Ουζμπεκιστάν, το βαμβάκι είναι σκληρό κι απάνθρωπο. Το Ουζμπεκιστάν είναι η έκτη χώρα στον κόσμο σε παραγωγή βαμβακιού. Μαζί με το Τουρκμενιστάν, είναι οι δύο χώρες της Κεντρικής Ασίας που παράγουν και εξάγουν τις μεγαλύτερες ποσότητες βαμβακιού.
Το προϊόν θεωρείται ο “λευκός χρυσός” στη χώρα των τριάντα εκατομμυρίων ανθρώπων, τόσο η παραγωγή όσο και οι εξαγωγές του αποτελούν ζήτημα εθνικής σημασίας οπότε ελέγχονται 100% από την κυβέρνηση. Από το 1991 που ο Islam Karimov, κήρυξε τη χώρα του ανεξάρτητο κράτος, η αγροτική πολιτική που χάραξε, βασίστηκε στα φτηνά εργατικά χέρια που διασφαλίζουν χαμηλό κόστος παραγωγής και άρα, μεγαλύτερα κέρδη από τις εξαγωγές.
Φτηνά εργατικά χέρια γιατρών, δασκάλων, φοιτητών…
Όταν λέμε «φτηνά», τι εννοούμε; Χαμηλά μεροκάματα; Απλήρωτες υπερωρίες; Όχι ακριβώς. Η μέθοδος είναι πιο πρωτότυπη: το κράτος επιτάσσει τους πολίτες του και τους εξαναγκάζει να δουλεύουν σαν σκλάβοι στα χωράφια του βαμβακιού! Όσοι δεν υποστηρίζουν τη χώρα στην παραγωγή του “λευκού χρυσού”, θεωρούνται προδότες και εχθροί του κράτους. Έτσι, ένα εκατομμύριο και πλέον, άνθρωποι εξαναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις τακτικές θέσεις εργασίας τους και στέλνονται στα χωράφια του βαμβακιού για να εργαστούν για εβδομάδες σε άγριες συνθήκες. Η επίταξη δεν κάνει διακρίσεις στα επαγγέλματα: γιατροί, καθηγητές, επιχειρηματίες, όλοι στα βαμβάκια!
Για δεκαετίες μάλιστα, η επίταξη δεν περιοριζόταν καν σε ενήλικες… Αφού υπήρχε ανάγκη για εργατικά χέρια, η κυβέρνηση έκλεινε τα κολλέγια, τα πανεπιστήμια ακόμη και τα σχολεία [υποτίθεται ότι η περίοδος συγκομιδής συμπίπτει με τις διακοπές των μαθητών] και έστελνε τους φοιτητές αλλά και τα παιδιά σχολικής ηλικίας για τη συγκομιδή του βαμβακιού. Παιδομάζωμα.
Το σύστημα κινητοποίησης των φοιτητών είναι απλό. Δεν υπάρχουν γραπτά έγγραφα σχετικά με την αποστολή παιδιών στην εργασία στα χωράφια. Οι επικεφαλής των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων λαμβάνουν προφορικές οδηγίες από το τοπικό διοικητικό όργανο (Khokimiyat) για την αποστολή μαθητών/φοιτητών στους αγρούς, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού καθώς και την εποχή της συγκομιδής.
Για δύο ή και περισσότερους μήνες, οι νεαροί περιστασιακοί εργάτες ζουν μακριά από το σπίτι τους και τους γονείς τους, κάτω από την επίβλεψη του κράτους. Τις περισσότερες φορές, οι συνθήκες διαβίωσης είναι [το λιγότερο] σκληρές. Οι αρχές φροντίζουν για τη διαμονή τους σε καταλύματα – στρατώνες μέσα σε κτίρια που δεν προορίζονταν για κατοικίες: σχολικά κτίρια, ερειπωμένους αχυρώνες, κτίρια τοπικής διοίκησης. Εννοείται ότι οι εγκαταστάσεις δεν πληρούν προδιαγραφές υγιεινής και ασφάλειας. Δεν υπάρχει πρόσβαση σε καθαρό τρεχούμενο νερό, οι συνθήκες υγιεινής είναι άθλιες και το φαγητό λιγοστό και δυσεύρετο.
Η ίδια η δουλειά στα χωράφια είναι απάνθρωπη. Υποτίθεται όμως ότι οι εργάτες /τριες προσφέρονται εθελοντικά. Όπως η εικοσιοκτάχρονη Dilarom Juraev η οποία έξι μηνών έγκυος, «προσφέρθηκε» να πάει στα χωράφια τον Σεπτέμβριο του 2016. Η γυναίκα απέβαλε από την πρώτη κιόλας μέρα. Μέσα σε λίγες ώρες. Στο σπίτι της έκαναν τις ετοιμασίες για το beshik-toyu , την παραδοσιακή τελετή υποδοχής του νεογέννητου και στο νοσοκομείο την ενημέρωναν ότι το μωρό που έχασε, ήταν αγόρι. Η Κυβέρνηση δεν αναγνωρίζει καμία ευθύνη για το θλιβερό συμβάν.
Όποιος τολμήσει να αρνηθεί ή να διαμαρτυρηθεί , πρέπει να είναι έτοιμος να υποστεί τις συνέπειες. Ίσως μάλιστα να το σκεφτεί δυο φορές πριν μιλήσει αν θυμηθεί την περίπτωση του 18χρονου Navruz Muyzinov στο Shahrisabz, το 2013. Ο νεαρός ένιωσε κάποια δυσφορία, μάλλον ήταν άρρωστος κι έφυγε πριν από το τέλος της βάρδιας του. Τι το θελε; Με αυτή την πρωτοβουλία του, υπέγραψε τη θανατική του καταδίκη. Στον δρόμο, τον πέτυχαν δύο αστυνομικοί τους οποίους δεν έπεισε με όσα είπε, τον ξυλοκόπησαν αλύπητα εξαντλώντας τον ζήλο και την αφοσιώσή τους στο καθήκον, ο Navruz μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο και λίγο αργότερα, πέθανε. Κρίμα. Ένας εργάτης λιγότερος για τα βαμβάκια…
Βαμβάκι και στο στόμα σε δημοσιογράφους και ακτιβιστές
Οι εργάτες-δούλοι δεν είναι οι μόνοι που έχουν το δικαίωμα να μην μιλήσουν. Σιωπή επιβάλλεται και στους δημοσιογράφους, τους ακτιβιστές και όσους θέλουν να κάνουν έρευνα και να βγάλουν το θέμα στον αέρα. Η Κυβέρνηση χρησιμοποιεί όσα μέσα έχει στη διάθεσή της για να αποτρέψει τις προσπάθειες της Οργάνωσης ILO [International Labor Organization] να τραβήξει video ή να φωτογραφήσει σκηνές της συγκομιδής του βαμβακιού κυρίως από παιδιά –σκλάβους.
Στις αρχές της χρονιάς, η ακτιβίστρια Elena Urlaeva από το Ουζμπεκιστάν [η οποία κάνει έρευνα για μια δεκαετία και τραβά video με την παιδική εργασία-δουλεία στα χωράφια βαμβακιού της χώρας της] και η Malokhat Eshonkulova, συνελήφθησαν από τις αρχές πάνω στην προσπάθειά τους να καταγράψουν τη συγκομιδή. Κατηγορήθηκαν για κατασκοπεία, δέχτηκαν εξευτελισμούς, ξεγυμνώματα, κακοποίηση και εκβιασμούς. Στην Urlaeva μάλιστα που αντιμετωπίζει και κάποια προβλήματα υγείας, απαγορεύθηκε από τους αστυνομικούς, η πρόσβαση σε φάρμακα και νερό[!].
Τον Μάρτιο, οι αρχές συνέλαβαν γι άλλη μια φορά την Urlaeva, την ξυλοκόπησαν και την έκλεισαν σε ψυχιατρική κλινική. Μόλις μία μέρα πριν συναντηθεί με οργανώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα όπως: The World Bank, International Labor Organization (ILO) και International Trade Union Confederation (ITUC), προκειμένου να συζητήσουν σχετικά με την υποχρεωτική εργασία-δουλεία στο Ουζμπεκιστάν.
Η Ουζμπεκικής καταγωγής ακτιβίστρια Elena Urlaeva
Μεμονωμένο περιστατικό; Δυστυχώς όχι.
Στις 29 Νοέμβρη του 2016, η Ρωσίδα δημοσιογράφος της εφημερίδας “Moskovsky Komsomolets”, Yekaterina Sazhneva συνελήφθη, κρατήθηκε από την αστυνομία, ανακρίθηκε και τελικά απελάθηκε με την απαγόρευση εισόδου στη χώρα για τρία χρόνια μόνο και μόνο επειδή συναντήθηκε με την ακτιβίστρια Elena Urlaeva.
Στις 10 του ίδιου μήνα, η Γερμανίδα ελεύθερη ρεπόρτερ Edda Schlager κρατήθηκε στην Τασκένδη, ανακρίθηκε και απελάθηκε. Πίσω στο Καζακστάν αφού της απαγορεύθηκε [επίσης] η είσοδος στη χώρα για τρία χρόνια, όλα αυτά εννοείται δίχως νομική εκπροσώπηση ή έστω μετάφραση κατά τη διάρκεια της δίκης.
Στις 6 Οκτωβρίου, η αστυνομία στη Buka, στην περιοχή της Τασκένδης είχε συλλάβει [πάλι] την Elena Urlaeva, τον φωτορεπόρτερ Timur Karpov και δύο Γάλλους δημοσιογράφους που είχαν επισκεφτεί ένα χωράφι βαμβακιού.
Όποιος φαντάστηκε ότι με τον θάνατο του Islam Karimov τον Σεπτέμβριο του 2016 έκλεισε ένας κύκλος διακυβέρνησης της χώρας και τα πράγματα θα αλλάξουν προς το καλύτερο, μάλλον διαθέτει πολύ ζωηρή φαντασία…
[Όχι ότι στο γειτονικό Τουρκμενιστάν, τα πράγματα είναι καλύτερα… Ο ρεπόρτερ Gaspar Matalaev του Alternative Turkmenistan News [ATN], συνελήφθη τη νύχτα της 4ης Οκτωβρίου 2016, δύο μέρες αφού ανέβασε στο ATN φωτογραφίες παιδιών-σκλάβων στα χωράφια βαμβακιού, βασανίστηκε με ηλεκτροσόκ, εξαναγκάστηκε να ομολογήσει απάτη και παρά τις διαμαρτυρίες, το petition και τις υπογραφές και παρά τις υποσχέσεις στην οικογένειά του ότι θα τον αφήσουν ελεύθερο, ο άνθρωπος κρατείται ακόμη.]
Όλα τριγύρω αλλάζουνε κι όλα τα ίδια μένουν…
Την τελευταία πενταετία, κάτω από την πίεση των οργανώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις διαμαρτυρίες και τις συνεχείς καμπάνιες ενημέρωσης [http://uzbekgermanforum.org , http://www.cottoncampaign.org/harvest-2016 ], η Κυβέρνηση του Ουζμπεκιστάν αναγκάστηκε να γίνει πιο προσεκτική στη χρήση παιδιών-σκλάβων.
Το 2012 η Κυβέρνηση του Ουζμπεκιστάν ανακοίνωσε ότι έβαλε τέλος στη χρήση παιδιών σχολικής ηλικίας στα χωράφια του βαμβακιού. Είχε προηγηθεί βέβαια η πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να παγώσει το προσχέδιο συμφωνίας και η δέσμευση 250 εταιρειών να μην χρησιμοποιούν βαμβάκι που μάζεψαν παιδιά-σκλάβοι.
Η χρήση παιδιών-σκλάβων όντως περιορίστηκε. Αυξήθηκε βέβαια ο εξαναγκασμός σε εργασία των ενηλίκων. Ένας Ουζμπέκος που ζει στη Γερμανία κατήγγειλε στο Ουζμπεκικό-Γερμανικό Forum το παρακάτω τραγελαφικό περιστατικό που συνέβη στην περιοχή Bukhara: ο άνθρωπος θέλησε να ανανεώσει το διαβατήριό του που είχε λήξει και αποτάθηκε στις τοπικές αρχές, στο αστυνομικό τμήμα. Εκεί, πληροφορήθηκε ότι για να ανανεωθεί το διαβατήριό του, θα πρέπει να δουλέψει για ένα διάστημα στα χωράφια, στο μάζεμα του βαμβακιού!
Τον Δεκέμβριο του 2016, περίπου την ίδια περίοδο που οι δημοσιογράφοι συλλαμβάνονταν στο Ουζμπεκιστάν, η Maria Arena, επικεφαλής διαπραγματεύτρια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη συμφωνία για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, δήλωνε ότι τα πράγματα έχουν αλλάξει κι ότι η χώρα αξίζει άλλη μία ευκαιρία. «Η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας δηλώνει ότι η εργασία των παιδιών πρακτικά έχει εξαλειφθεί. Αλλά ακόμα υπάρχουν γενικευμένες ανησυχίες για τη χρήση αναγκαστικής εργασίας ενηλίκων.»
Αν έχει εξαλειφθεί η παιδική εργασία και οι εργάτες στα χωράφια είναι εθελοντές γιατί συλλαμβάνονται και διώχνονται άρον-άρον από τη χώρα οι ρεπόρτερς, οι δημοσιογράφοι και οι ακτιβιστές που τραβούν φωτογραφίες ή video από τα χωράφια βαμβακιού;
