Πατρίδα του Γιαννούλη Χαλεπά, του Νικόλαου Γύζη, του Νικηφόρου Λύτρα, του Φιλιππότη αλλά και χιλιάδων μαστόρων του μαρμάρου -στην αναστήλωση των σημαντικότερων μνημείων (Ακρόπολη, Κεραμεικός, Ολυμπία) εργάστηκαν γενιές και γενιές Τηνίων μαρμαράδων- πατρίδα της καρδιάς για τον Κορνήλιο Καστοριάδη που την αγάπησε και τη διάλεξε για τα καλοκαίρια των είκοσι τελευταίων χρόνων της ζωής του, η λιτή, κομψή, Τήνος είναι απλά, ένα μυστικό καλά κρυμμένο.
Στην περίπτωση κατά την οποία ξεπεράσει κανείς τους εκ πρώτης, απολύτως δικαιολογημένους δισταγμούς και πάρει την απόφαση να την επισκεφθεί, ανακαλύπτει ότι, το κυκλαδίτικο αυτό, τόσο διαφορετικό, νησί αποτελεί σύμπαν ξεχωριστό.
Βεβαίως, η εικόνα που αντικρίζει ο ταξιδιώτης καθώς δένει το πλοίο στο λιμάνι είναι μάλλον απαγοητευτική.
Όμως, πρόκειται για κάτι… περαστικό. Απλά, φεύγεις από τη Χώρα για την ενδοχώρα.
Η Τήνος, με περίπου 8.500 κατοίκους, είναι το τρίτο -κατά άλλους, το τέταρτο- σε μέγεθος κυκλαδονήσι µετά την Άνδρο και τη Νάξο (από την Άνδρο τη χωρίζει μόλις μισό μίλι).
Η κορυφογραµµή που τη σπάει στα δύο, στη βόρεια και στη νότια, καταλήγει στο Κεχροβούνι και τον Τσικνιά (720 µ. υψόµετρο), όπου κατά τη Μυθολογία είχε τα ανάκτορά του ο Αίολος, ο θεός των ανέµων. Είναι αλήθεια: Ο βοριάς στην Τήνο λυσσομανάει -αλλά, λυσσομανάει υπέροχα (τη νύχτα μοιάζει με νανούρισμα).
Εξήντα δύο οικισµοί, εκ των οποίων περισσότερα από 40 χωριά, είναι διάσπαρτοι στο νησί, φαινόµενο σπάνιο σε σχέση µε τα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων και αναλογικά µε το µέγεθός της.
Η Καρδιανή βρίσκεται σχεδόν στην καρδιά της Τήνου. Καταπράσινη, με πανοραμική θέα στη θάλασσα και τρεχούμενα νερά.
Το επόμενο μεγάλο χωριό είναι τα Υστέρνια, σκαρφαλωμένο κυριολεκτικά στα Μεροβίγλια, 20 χλμ από τη Χώρα της Τήνου, στο δυτικό τμήμα του νησιού, που είναι γνωστό ως Έξω Μέρη ή Έξω Μεριά.
Τα Υστέρνια είναι η άγρια, γυμνή ομορφιά των Κυκλάδων.
Από τα Υστέρνια ένας δρόμος οδηγεί στη θάλασσα, στον Όρμο των Υστερνίων. Ο παλιός μαρμαρόστρωτος δρόμος που συνδέει τον Όρμο με τα Υστέρνια είναι πρόκληση για τους λάτρεις της πεζοπορίας.
Ο Πύργος (23 χλμ από τη Χώρα), το δεύτερο χωριό που θα συναντήσετε μετά την Καρδιανή, είναι το μεγαλύτερο του νησιού. Δεν ερημώνει ποτέ, ακόμα και το χειμώνα, καθώς εδώ βρίσκεται η Σχολή Καλών Τεχνών Τήνου. Επισκεφτείτε το Μουσείο Χαλεπά και το Μουσείο Πανορμιτών Καλλιτεχνών, αξίζουν.
Η πλατεία του είναι ένα όνειρο, μαρμαροστρωμένη, με έναν δροσερό πλάτανο και μία παραδοσιακή μαρμάρινη κρήνη –ο Πύργος είναι ένα έργο τέχνης. Σηκώστε το βλέμμα στις μαρμαρόγλυπτες λεπτομέρειες των σπιτιών (ο Πύργος είναι πατρίδα των Χαλεπά, Λύτρα, Φιλιππότη και άλλων επιφανών Τηνίων ) και αποκρυπτογραφείστε τα σύμβολα.
Από τον Πύργο θα κατηφορίσετε προς τον Πάνορμο (27 χλμ από τη Χώρα), το γραφικό ψαροχώρι όπου θα βρείτε σίγουρα φρέσκο ψάρι. Είναι το επίνειο του Πύργου, μοναδικό φυσικό λιμάνι του νησιού και καταφύγιο από τους άγριους βοριάδες. Στην Κατοχή υπήρξε κέντρο πληροφοριών και σταθμός διαφυγής στρατιωτικών και πολιτικών προς τη Μέση Ανατολή. Βομβαρδίστηκε το 1941 και καταστράφηκε το σύνολο των ελλιμενισμένων σκαφών, αλλά τρία χρόνια αργότερα, αποτέλεσε την πρώτη περιοχή των Κυκλάδων που απελευθερώθηκε επίσημα.
Το χωριό Βωλάξ είναι χτισμένο σε οροπέδιο στο κέντρο της Τήνου. Για το όνομα Βώλακας ή Βώλαξ ή Βωλάξ, υπάρχουν πάνω από δέκα παραλλαγές και τρόποι γραφής που προέρχονται από τους χαρακτηριστικούς γρανιτένιους βράχους (βολάκους) της περιοχής.
Το σεληνιακό τοπίο του χωριού -οι ογκώδεις, ολοστρόγγυλοι, συχνά ζωόμορφοι βράχοι από γρανίτη- είναι μοναδικό. Την άνοιξη, το τοπίο στολίζεται με κίτρινα αγριολούλουδα.
Η παραδοσιακή ασχολία των κατοίκων του χωριού ήταν και είναι η καλαθοπλεκτική.
Ο Αρνάδος είναι χτισμένος στην πλαγιά του Κεχροβουνίου, σε μεγαλύτερο υψόμετρο σε σχέση με τα υπόλοιπα χωριά. Περπατείστε κάτω από τις σκιερές μεσαιωνικές καμάρες και τα πλακόστρωτα καλντερίμια. Ο ναός της Ανάληψης του Χριστού στην πλατεία χτίστηκε το 1908.
Η Κώμη βρίσκεται στη μεγαλύτερη και πιο εύφορη πεδιάδα του νησιού, το Λιβάδι, που καταλήγει στη παραλία της Κολυμπήθρας. Άλλωστε, από την Κώμη προέρχεται το μεγαλύτερο μέρος της αγροτικής παραγωγής της Τήνου.
Περάστε από την Ξυνάρα και τα Λουτρά, είναι το σημείο που χτυπάει η καρδιά της καθολικής Τήνου. Εδώ βρίσκεται η έδρα της Καθολικής Αρχιεπισκοπής, τα μοναστήρια των Ιησουιτών και των Ουρσουλίνων μοναχών.
Παραλίες
Η πιο ασφαλής επιλογή είναι η συμβουλή των ντόπιων. Ρωτείστε τους -ανάλογα με τους αέρηδες- ποιο είναι το καλύτερο σημείο.
Κοντά στη χώρα, βρίσκονται οι οργανωμένες παραλίες Κιόνια, Άγιος Σώστης και Κολυμπήθρα, όπως επίσης και οι αμμουδερές Τσαμπιά, Άγιος Φωκάς, και Άγιος Ρωμανός.
Βορειότερα, η Απηγανιά και η Καντάνη, σχετικά απομονωμένες και μοναχικές.
Η Παχιά Άμμος, νότια της Χώρας, ίσως η ομορφότερη παραλία του νησιού, συγκεντρώνει αρκετό κόσμο.
Ακόμα πιο βόρεια, βρίσκονται οι παραλίες Λυχναφτιά και Σάντα Μαργαρίτα. Οι παραλίες Κουμελάς και Μαλί διαθέτουν το εξαιρετικό προσόν της απανεμιάς.
Στη νοτιοδυτική πλευρά του νησιού θα κολυμπήσετε στον υπέροχο όρμο των Υστερνίων, στο ατμοσφαιρικό Βαθύ, στους Χαλακές, στα Καλύβια και στον όρμο του Γιαννάκη.
Δοκιμάστε
• Αγνά, παραδοσιακά τυριά (γραβιέρα, κοπανιστή, μηζύθρα)
• Μέλι θυμαρίσιο, ερείκης, ανθόμελο, με κηρήθρα
• Κρασί (λευκό, κόκκινο, βιολογικό),τσίπουρο, ρακί
• Πετιμέζι, χειροποίητα ζυμαρικά και παξιμάδια
• Τουρσιά, κάππαρη, κρίταμο, λιαστή ντομάτα, ξηρά σύκα, βότανα και μυρωδικά της τηνιακής φύσης
• Λούζες και λουκάνικα με σκόρδο ή μάραθο
• Χαλβαδόπιτες, λουκούμια, αμυγδαλωτά
• Παστέλι σε λεμονόφυλλα
Τα δέκα μονοπάτια
Δέκα διαδρομές έχουν χαρτογραφηθεί και είναι εύκολο να τις ακολουθήσετε αφού έχουν σημανθεί:
1. Φαλατάδος – Μυρσίνη – Μαγγανάρι – Πλατύ – Λιβάδα – Φάρος Λιβάδας
2. Ξινάρα – Ξώμπουργο – Κουμάρος – Σκαλάδος – Κρόκος – Σμαρδάκιτο – Ταραμπάδος – Κάμπος – Λουτρά – Περάστρα
3. Μονή Κεχροβουνίου – Μουντάδος – Σπεράδος – Τριπόταμος – Ξώμπουργο
4. Κιόνια – Χατζηράδος – Κτικάδος – Σμουρδιά – Βαρύ – Πόλες – Χώρα
5. Φαλατάδος (Καθλικάρος) – Βωλάξ – Γρίζα – Σκλαβοχωριό – Αγάπη
6. Μυρσίνη – Προφήτης Ηλίας – Κορυφή Τσικνιά
7. Στενή – Ποταμιά – Μαρούλη – Λυχναφτιά
8. Δυό Χωριά – Μανταλού – Φανερωμένη – Κουνάρες – Άγιος Ιωάννης Πόρτο
9. Καλλονή – Αετοφωλιά – Κόρης Πύργος – Σταυριά – Μονή Καταπολιανής – Πλατειά – Πύργος
10. Καρδιανή – Υστέρνια – Όρμος Υστερνίων – Βερναρδάδος – Πύργος – Μαρλάς – Μαμάδος
Πως θα πάτε
Με πλοίο από Ραφήνα και Πειραιά, καθημερινά δρομολόγια ( 4 και 5 ώρες, αντίστοιχα ).
* Στο δαιδαλώδες χωριό Τριπόταμος (5 χλμ από τη Χώρα, με την πλάτη στο γυμνό βράχο του Εξώμβουργου όπου και βρίσκονται τα ερείπια της Μεσαιωνικής πόλης) περνούσε τα καλοκαίρια από το 1977 μαζί με την οικογένειά του ο φιλόσοφος Κορνήλιος Καστοριάδης. Σε αρκετά βιβλία του, στο τέλος του προλογικού σημειώματος υπάρχει η ένδειξη: Τριπόταμος, Τήνος, Αύγουστος 1986 («Καιρός»)· Τήνος, Αύγουστος 1993 («Ανθρωπολογία, Πολιτική, Φιλοσοφία – πέντε διαλέξεις στη Βόρειο Ελλάδα»)· Τριπόταμος, Τήνος, Σεπτέμβριος 1995 («Χώροι του Ανθρώπου»). Της απέδωσε το προσωνύμιο «το χειροποίητο νησί».
** Το κάστρο του Εξώμβουργου ή, Ξώμπουργου, που ήταν το ισχυρότερο των Κυκλάδων και έμεινε απάτητο από τις επιδρομές των Οθωμανών και των πειρατών βρισκόταν σκαλωμένο σε ένα γρανιτένιο ύψωμα 500 μέτρων. Τους γυμνούς γκρίζους βράχους του έζωναν δύο σειρές από τείχη γύρω από τα οποία απλώνονταν τα μαγαζιά και οι εμπορικές αγορές της ενετικής πρωτεύουσας του νησιού. Μέσα από τα τείχη βρίσκονταν οι κατοικίες που αποτελούσαν την πόλη του Κάστρου. Έντεκα πολιορκίες απέκρουσε το Κάστρο ως την τελική συνθηκολόγηση με την Υψηλή Πύλη, το 1715. Εκτιμώντας την ανδρεία των Τηνίων, ο Σουλτάνος επέτρεψε στη φρουρά του Κάστρου να βγει από τα τείχη με υψωμένα τα λάβαρα της, ενώ ο Οθωμανικός στρατός απέδιδε τιμές. Εκδικούμενοι, όμως, την αντίσταση του πανίσχυρου Κάστρου, οι Τούρκοι έκαψαν, ολοσχερώς την πόλη και τα τείχη. Οι λιγοστοί κάτοικοι που απέμειναν στο ύψωμα, δημιούργησαν έναν καινούργιο οικισμό, τον οποίο ονόμασαν Ξώμπουργο, δηλαδή έξω από το Κάστρο (Borgo).
